Ẩm thực chay đang nhận được sự quan tâm không chỉ từ các đối tượng theo đuổi tôn giáo, mà còn là lựa chọn của các bạn trẻ quan tâm đến việc bảo vệ sức khỏe và môi trường. Bài viết này sẽ giới thiệu chi tiết về ẩm thực chay, đồng thời khám phá nguồn gốc và đặc trưng của nó trong văn hóa Việt Nam.
01. Ăn chay - Hình thức ăn uống không chỉ dành cho tôn giáo
Ăn chay là hình thức ăn uống hoàn toàn dựa trên các nguyên liệu thực vật như rau xanh, trái cây, hạt, củ và không sử dụng thịt, cá hay chế phẩm liên quan đến động vật. Hiện nay, ẩm thực chay không chỉ được ưa chuộng bởi các cá nhân theo đuổi tôn giáo mà còn là sự lựa chọn của những người quan tâm đến việc giữ gìn sức khỏe và bảo vệ môi trường.
người ăn chay sẽ sử dụng các thực phẩm như rau xanh, trái cây, hạt và không ăn thịt động vật.
02. Nguồn gốc của ẩm thực chay
Nền ẩm thực chay có nguồn gốc từ nhiều tín ngưỡng, tôn giáo, giá trị đạo đức và sức khỏe. Tuy nhiên, không nhiều người biết về nguồn gốc thực sự của hình thức ăn uống này.
Theo ghi chép trong tác phẩm "Trung Quốc Phật giáo sử", việc ăn chay khởi đầu từ vị vua Lương Võ Đế (502 - 536). Ông là một vị vua tôn thờ Đức Phật và cũng để lại rất nhiều công trình kiến trúc độc đáo cho Trung Quốc.
Ông cũng là người đầu tiên bắt buộc các Tăng Ni phải ăn chay. Kể từ thời điểm đó, hình thức ăn uống này kéo dài đến tận ngày nay và lan rộng ra các quốc gia lân cận khác như Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore,...
03. Các hình thức ăn chay phổ biến
Hình thức ăn chay có nhiều biến thể khác nhau, tùy thuộc vào từng nền văn hóa của từng quốc gia. Hiện nay, có năm hình thức ăn chay phổ biến là ăn chay Lacto, ăn chay Ovo - Lacto, ăn chay Ovo, ăn chay thuần, và ăn chay bán phần .
- Hình thức ăn chay Ovo - Lacto: Người ăn chay theo hình thức này sẽ dùng các sản phẩm từ thực vật và có cả trứng, sữa.
- Hình thức ăn chay Ovo: Người ăn chay này sẽ dùng các sản phẩm từ thực vật và có trứng, nhưng không sử dụng sữa.
- Hình thức ăn chay Lacto: Là hình thức ăn chay sử dụng các sản phẩm từ thực vật và có sữa, nhưng không dùng trứng.
- Hình thức ăn chay bán phần: Đây là hình thức ăn linh hoạt, chỉ hạn chế ăn các loại thịt đỏ như bò, cừu, nhưng vẫn có thể sử dụng gia cầm, cá và các loại động vật có vỏ như tôm, cua. Người ăn chay bán phần chỉ giới hạn ăn các món ăn chế biến từ động vật và sử dụng thực vật làm nguyên liệu chính trong mỗi bữa ăn.
- Hình thức ăn chay thuần: Người ăn hình thức này chỉ dùng các sản phẩm từ thực vật mà không sử dụng thịt, sữa, trứng. Ngoài ra, người ăn chay thuần cũng không sử dụng các chế phẩm động vật như da hoặc lông.
Việc ăn chay hiện nay được chia ra thành nhiều hình thức khác nhau
04. Đặc trưng của ẩm thực chay tại Việt Nam
Dù đều là món chay nhưng ẩm thực chay ở từng vùng miền của Việt Nam lại có những đặc trưng riêng. Điều này tạo ra sự phong phú và đa dạng cho ẩm thực chay Việt Nam. Dưới đây là sự khác biệt trong ẩm thực chay ở từng vùng miền:
Ẩm thực chay ở miền Bắc
Người miền Bắc có gu ăn uống hài hòa, tinh tế nên các món chay được chế biến sẽ mang nét đặc trưng riêng không thể lẫn vào đâu được. Nét riêng trong món chay của người miền Bắc không quá ngọt như miền Nam hay quá cay như miền Trung. Bạn có thể dễ dàng tìm thấy các nhà hàng chay ở trung tâm thủ đô hay các địa điểm khác như Thanh Hóa, Phú Thọ, Ninh Bình.
Ẩm thực chay ở miền Trung
Ẩm thực chay của người miền Trung là sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Huế là nơi lý tưởng để thưởng thức các món chay ở miền Trung vì đây được xem như "cái nôi" của ẩm thực chay Việt.
Ẩm thực chay ở miền Nam
Mặc dù văn hóa ăn chay ở miền Nam không lâu như miền Bắc và miền Trung, nhưng ẩm thực chay ở đây lại rất phong phú và đa dạng. Ẩm thực chay miền Nam chịu ảnh hưởng từ nhiều nền văn hóa khác như Khơme, Chăm và một phần người Hoa. Sự kết hợp này đã tạo ra nét độc đáo cho ẩm thực chay Nam Bộ, thu hút hàng ngàn thực khách từ khắp mọi nơi.
05. Lợi ích của việc ăn chay
Chế độ ăn chay lành mạnh và khoa học sẽ mang lại nhiều lợi ích bất ngờ cho sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu một số lợi ích tiêu biểu của việc ăn chay:
Giảm huyết áp
Ăn chay có thể giúp bạn giảm nguy cơ mắc cao huyết áp. Các món ăn từ thực vật chứa ít chất béo, natri và cholesterol, đồng thời mang lại những tác động tích cực cho sức khỏe của bạn.
Hạn chế nguy cơ béo phì
Chất béo từ thực vật được coi là chất béo tốt cho sức khỏe. Với các nguyên liệu từ thực vật có trong các món chay, một nghiên cứu của khoa Nhi bệnh viện Đại học Ghent ở Bỉ đã chỉ ra rằng, ăn chay là một trong những phương pháp tốt nhất giúp giảm nguy cơ mắc đột quỵ và béo phì.
Giúp da khỏe mạnh hơn
Ăn chay sẽ giúp da của bạn khỏe mạnh hơn bởi cung cấp cho cơ thể lượng vitamin, khoáng chất và nước đầy đủ. Các loại trái cây và rau quả cũng giúp ngăn ngừa nhiều bệnh tật nhờ các vitamin, khoáng chất và chất chống oxi hóa có trong chúng.
Giảm cholesterol
Các món chay từ thực vật giúp giảm hàm lượng cholesterol có hại cho cơ thể. Nghiên cứu từ Hàn Quốc cho thấy, những người ăn chay lâu dài có lượng chất béo và cholesterol thấp hơn so với những người không ăn chay.
Tăng tuổi thọ
Việc ăn chay với nhiều rau xanh và trái cây sẽ giúp đào thải độc tố và hóa chất tích tụ trong cơ thể. Điều này giúp bạn có một cơ thể khỏe mạnh và kéo dài tuổi thọ.
Giảm tỷ lệ mắc tiểu đường tuýp II
Duy trì chế độ ăn chay khoa học sẽ giúp bạn phòng tránh và hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường tuýp II. Các loại ngũ cốc nguyên hạt, đậu và hạt giúp duy trì lượng đường trong máu ở mức ổn định.
Tăng cường sức khỏe tim mạch
Việc ăn chay có tác dụng tích cực trong việc cải thiện sức khỏe tim mạch. Các loại ngũ cốc nguyên hạt, đậu, rau củ và trái cây có lượng chất xơ hòa tan cao giúp duy trì lượng đường trong máu ở mức ổn định.
Bạn nên dùng đa dạng các nhóm thực phẩm để cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể.
06. Hướng dẫn ăn chay đúng cách
Việc ăn chay cần được thực hiện một cách chọn lọc và phù hợp với tình trạng sức khỏe của mỗi cá nhân. Dưới đây là một số lưu ý khi ăn chay:
Nên ăn chay ngắn hạn
Để không thiếu các chất dinh dưỡng, nhưng vẫn có thể phòng ngừa bệnh tật và thanh lọc cơ thể, bạn có thể chọn ăn chay ngắn hạn theo tuần, tháng xen kẽ với việc bổ sung chất dinh dưỡng có từ động vật.
Lưu ý: Bạn chỉ nên ăn chay trường khi đảm bảo nguồn thực phẩm mà bạn bổ sung vào cơ thể có đủ protein, canxi, axit Omega-3, chất đạm, khoáng chất và các loại vitamin cần thiết.
Dùng đa dạng các nhóm thực phẩm
Khi ăn chay, bạn không nên chỉ ăn một vài nhóm thực phẩm cố định trong một khoảng thời gian dài. Thay vào đó, hãy thường xuyên thay đổi các loại thực phẩm khác nhau. Ví dụ, để bổ sung protein và vitamin B12, bạn có thể dùng trứng, sữa hoặc sữa chua. Để cung cấp vitamin C, bạn có thể ăn cam, chanh hoặc cà chua. Axit béo Omega-3 có thể được thay thế bằng hạt lanh hoặc óc chó thay vì dầu cá.
Chọn lọc kỹ các nguyên liệu để chế biến món chay sẽ giúp món ăn ngon và giàu dinh dưỡng hơn.
Hạn chế tiêu thụ các món chiên chứa nhiều dầu
Để tạo ra sự hấp dẫn cho các món chay, nhiều người có xu hướng sử dụng lượng dầu nhiều hơn mức bình thường. Dù bạn đang ăn chay hay không, việc nạp vào cơ thể lượng dầu nhiều hơn cần thiết sẽ gây tác động không tốt cho sức khỏe. Vì vậy, khi chế biến các món chay, bạn nên dùng một lượng dầu vừa phải để có lợi cho sức khỏe hơn.
Không ăn quá nhiều cơm
Nhiều người có thói quen ăn nhiều cơm để no lâu khi ăn chay. Tuy nhiên, trong cơm chứa hàm lượng tinh bột cao, ăn quá nhiều sẽ làm tăng đường trong máu và nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
07. Lưu ý khi nấu món chay
Khi nấu món chay , bạn cần lưu ý một số điều sau đây để đảm bảo giữ nguyên các chất dinh dưỡng có trong món ăn:
Chọn lọc kỹ các nguyên liệu
Để tạo ra các món chay tươi ngon, giàu dinh dưỡng, việc chọn lọc các nguyên liệu là rất quan trọng. Bạn cần chú ý chọn lọc các nguyên liệu có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, tránh sử dụng các nguyên liệu không còn tươi tốt để giữ hàm lượng chất dinh dưỡng của món chay.
Chọn lọc kỹ các nguyên liệu để chế biến món chay sẽ giúp món ăn ngon và nhiều chất dinh dưỡng hơn.
Không áp dụng cách nấu món mặn cho món chay
Đối với các món chay, loại gia vị sử dụng để nêm nếm sẽ khác với nấu món mặn. Khi nấu các món chay, bạn cần tránh sử dụng các loại gia vị mạnh mùi như tỏi, ớt hay nước mắm, và chỉ nên dùng muối, hạt nêm, nước tương.
Tránh nấu thực phẩm quá chín
Nguyên liệu chính trong các món chay là các loại rau củ, vì vậy khi chế biến, bạn cần chú ý về thời gian để giữ hương vị tự nhiên và chất dinh dưỡng trong món ăn.
08. Một số món ăn chay ngon
Dưới đây là một số món ăn chay đơn giản, dễ nấu để bạn tham khảo:
- Canh chua chay
- Nguyên liệu:
- 02 muỗng canh me chua
- 100g giá
- 02 cây dọc mùng
- 02 quả cà chua
- 1/2 quả thơm
- 01 miếng đậu hũ
- 05g ngò gai
- 01 muỗng cà phê hạt nêm chay
- 1/2 muỗng cà phê muối
- Hủ tiếu chay của miền Tây
- Nguyên liệu:
- 500g sợi hủ tiếu khô
- 300g nấm rơm
- 02 quả mướp
- 02 củ củ sắn
- 02 củ củ cải trắng
- 01 củ cà rốt
- 1/2 củ củ cải muối
- 200g tàu hũ ky
- 01 cây chả chay
- 02 miếng đậu hũ
- 100g giá
- 10 nhánh hẹ
- 05 nhánh ngò gai
- 01 ít húng quế
- 100g đậu phộng rang
- 03 muỗng canh đường phèn
- 05 muỗng canh dầu ăn
- 01 muỗng canh hạt nêm chay
- Chả giò chay
- Nguyên liệu:
- 60 miếng bánh tráng
- 200g bắp vàng
- 300g củ sắn
- 100g cà rốt
- 150g đậu xanh cà vỏ
- 100g đậu hũ trắng
- 400g khoai môn
- 30g hành boa rô
- 30g nấm mèo
- Các gia vị: Bột bắp, dầu mè, muối, tiêu xay, đường, hạt nêm, dầu ăn
- Đậu hũ kho sả ớt
- Nguyên liệu:
- 05 miếng đậu hũ chiên
- 03 cây sả
- 02 tép tỏi
- 02 trái ớt
- 01 muỗng canh nước tương
- 1/2 muỗng cà phê hạt nêm chay
- 02 muỗng canh dầu ăn
- Các gia vị như đường, bột ngọt
08. Kết luận
Ẩm thực chay ngày nay đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa của người Việt. Việc đọc bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về ẩm thực chay và đặc trưng của các món chay ở từng vùng miền của Việt Nam. Hy vọng rằng thông tin này sẽ hữu ích và khuyến khích bạn khám phá thêm về ẩm thực chay và trải nghiệm những món ngon từ đó.
Tham khảo bài viết: Văn hóa ẩm thực là gì? Các yếu tố tác động đến văn hóa ẩm thực thế giới
