Trong số nhiều kinh sách, Chánh Pháp đã giải thích về sám hối: "Sám giả Sám kỳ tiền khiên, Hối giả hối Kỳ hậu quá". Điều này có nghĩa là chúng ta phải ăn năn và chừa bỏ lỗi lầm trong quá khứ. Vì vậy, sám hối theo ý nghĩa Chánh Pháp là nhận biết được lỗi đã gây ra, ăn năn và hứa không tái phạm trong tương lai.
Trong cuộc sống hàng ngày, sám hối có nghĩa là xin lỗi. Xin lỗi là một hành vi đạo đức của con người khi họ đã gây ra sự tổn thương và muốn được tha thứ. Xin lỗi là điều được ba mẹ và nhà trường dạy dỗ từ khi chúng ta còn bé, và nó là một phần không thể thiếu trong cuộc sống. Các bậc Thánh hiền đã dạy rằng: "Nếu bạn mắc lỗi, hãy công khai nhận lỗi, tìm biện pháp và quyết tâm sửa chữa. Thái độ của bạn đối với lỗi lầm là thước đo sự chân chính, trung thực, và đáng tin cậy mà mọi người tin tưởng và kính trọng".
Tuy nhiên, nhiều người e ngại lời xin lỗi do sợ bị gắn chặt bởi tính bảo thủ và cái tôi. Tính bảo thủ tức là luôn cho mình là đúng và người khác sai. Đây cũng là một dạng bảo thủ. Cái tôi tức là đề cao bản thân mình, dù có biết mình sai cũng không chịu nhận lỗi vì sợ mất giá trị cá nhân và bị coi thường. Vì vậy, với những người này, việc xin lỗi trở nặng nề và không được sử dụng nhiều.
Lời sám hối giúp tiêu diệt ngã mạn. Nếu tội lỗi của chúng ta có hình tượng, thì không có gì có thể chứa đựng hết. Từ thời đồ đá đến hiện tại, chúng ta đã gây ra không biết bao nhiêu tội lỗi.
Chúng ta tạo ra rất nhiều tội lỗi trong cuộc sống và chúng ta tiếp tục tạo thêm tội lỗi trong từng kiếp sống. Trong mỗi cuộc đời, chúng ta tạo ra tội lỗi từ ba điều về thân (sát sinh, trộm cắp, tà dâm), bốn điều về miệng (nói dối, hai mặt, nói xấu, nói ác), và ba điều về ý (tham lam, sân giận, hận thù, si mê tà kiến). Những lỗi lầm này tạo ra một sức mạnh gọi là "nghiệp lực", nghiệp lực đưa chúng ta vào đường khổ phải chịu quả báo của tội lỗi.
Phật giáo đã dạy rằng: "Tất cả chúng ta, trong sáu cõi (trời, thần, người, ngạ quỷ, súc sinh, địa ngục), không có loài nào hoàn toàn trong sạch, không có loài nào không có tội lỗi. Đối với con người, chúng ta thấy lòng tham, sân, si che lấp tất cả. Nó làm tăng trưởng lòng ham muốn, từ ý nghĩ đến hành động, thường gây ra tội lỗi. Muốn xóa bỏ tội lỗi, Phật giáo có cách tẩy trừ nó bằng cách sám hối. Tuy nhiên, khi đã sám hối rồi, chúng ta phải không tái phạm nữa mới đúng ý nghĩa của sám hối".
Dưới đây là một bài sám hối nên đọc, đồng thời là một bài nguyện mở lòng và giải tỏa những lo lắng trong tâm tư, giúp chúng ta chuyển hóa tâm tâm và sống an lành.
"Nam mô A Di Đà Phật, Con là [tên của bạn], tuổi [tuổi của bạn], ở [nơi bạn sống]. Đối với mười phương Chư Phật và tâm của mình, con thành tâm xin được sám hối mọi lỗi lầm do 3 nghiệp thân, khẩu, ý, sinh ra. Con xin Chư Phật giúp con tiêu trừ nghiệp chướng."
Bài sám nguyện:
Trang nghiêm đài sen ngự tọa Đại hùng từ phụ Thích Ca Đệ tử lắng lòng thanh tịnh Bàn tay chắp thành liên hoa Cung kính hướng về Điều Ngự Dâng lời sám nguyện thiết tha (Chuông nếu có, nếu không thì thôi)
Đệ tử phước duyên thiếu kém Sống trong thất niệm lâu dài Không được sớm gặp chính pháp Bao nhiêu phiền lụy đã gây Bao nhiêu lỡ lầm vụng dại Vô minh che lấp tháng ngày Vườn tâm gieo hạt giống xấu Tham sann tự ái dẫy đầy Những nghiệp sát đạo, dâm, vọng Gây nên từ trước tới nay Những điều đã làm đã nói Thường gây đổ vỡ hàng ngày Bao nhiêu não phiền nghiệp chướng Nguyện xin sám hối từ đây (Chuông)
Đệ tử thấy mình nông nổi Con đường chánh niệm lãng sao Chứa chất vô minh phiền não Tạo nên bao nỗi hận sầu Có lúc tâm tư buồn chán Mang đầy dằn vặt lo âu Vì không hiểu được kẻ khác Cho nên hờn giận oán cừu Lý luận xong rồi trách móc Mỗi ngày mỗi chuốc khổ đau Chia cách hố kia càng rộng Có ngày không nói với nhau Cũng không muốn nhìn thấy mặt Gây nên nội kết dài lâu Nay con hướng về Tam Bảo An năn khẩn thiết cúi đầu (Chuông)
Đệ tử biết trong tâm thức Bao nhiêu hạt tốt lấp vùi Hạt giống thương yêu hiểu biết Và bao hạt giống an vui Nhưng vì chưa biết tưới tẩm Hạt lành không mọc tốt tươi Cứ để khổ đau tràn lấp Làm cho đen tối cuộc đời Quen lối bỏ hình bắt bóng Đuổi theo hạnh phúc xa vời Tâm cứ bận về quá khứ Hoặc lo rong ruổi tương lai Quah quẩn trong lòng buồn giận Xem thường bảo vật trong tay Dầy đạp lên trên hạnh phúc Tháng năm sầu khổ miệt mài Giờ đây trầm xông bảo điện Con nguyện sám hối, đổi thay (Chuông)
Đệ tử thành tâm qui ngưỡng Hướng về chư Phật mười phương Cùng với các vị Bồ Tát Thanh văn, Duyên giác, Thánh hiền Chí thành cầu xin sám nối Bao nhiêu lầm lỡ triền miên Xin lấy cam lồ tịnh thủy Tưới lên dập tắt não phiền Xin lấy con thuyền chánh pháp Đưa con vượt nẻo oan khiên Xin nguyện sống đời tỉnh thức Học theo đạo lý chân truyền Thực tập nụ cười hơi thở (*) Sống đời chánh niệm tinh chuyên (Chuông)
Đệ tử xin nguyện trở lại Sống trong hiện tai nhiệm màu Vườn tâm ươm hạt giống tốt Vun trồng hiểu biết thương yêu Xin nguyện học phép quán chiếu Tập nhìn tập hiểu thật sâu Thấy được tự tánh các pháp Thoát ngoài sinh tử cần lao Nguyện học nói lời ái ngữ Thương yêu chăm sóc sớm chiều Đem nguồn vui tới mọi nẻo Giúp người vơi nỗi sầu đau Đền đáp công ơn cha mẹ Ơn thầy, nghĩa bạn dầy sâu Tín thành tâm hương một nén Đài sen con nguyện hồi đầu Nguyện đức Từ bi che chở Trên con đường đạo nhiệm màu Nguyện xin chuyên cần tu tập Vuông tròn quả đạo về sau.
Kệ sám hối:
Con đã gây ra bao lầm lỗi Khi nói, khi làm, khi tư duy Đam mê, hờn giận và ngu si Nay con cúi đầu xin sám hối Một lòng con cầu Phật chứng chi Bắt đầu hôm nay nguyện làm mới Nguyện sống đêm ngày trong chánh niệm Nguyện không tái phạm lỗi lầm xưa Nam mô Bồ Tát Cầu Sám Hối (3 lần) Bao nhiêu lầm lỗi cũng do tâm Tâm tịnh còn đâu dám lỗi lầm Sám hối xong rồi lòng nhẹ nhõm Ngàn xưa mây bạc vẫn thong dong (Chuông).
Khi kết thúc, nói: "Con xin hồi hướng tới tất cả mọi người, không chừa sót ai. Nguyện cho con và tất cả mọi người tiêu trừ nghiệp chướng. Nam mô A Di Đà Phật".
