Tượng Sư Tổ bằng gỗ sơn son thếp vàng, niên đại thế kỷ 19
Nghệ thuật tạo hình tượng Phật của người Việt đã từ lâu trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa đặc sắc của dân tộc. Khác với hình ảnh biểu trưng của tháp, tượng Phật lại mang tính nhân dạng, biểu thị niềm kính ngưỡng đối với Đức Phật.
Tượng Phật được khắc họa chân dung mang đầy tính siêu thực, trừu tượng với vô vàn chi tiết của trí tưởng tượng. Hệ thống tượng Phật trong những ngôi chùa Việt Nam vô cùng sinh động, không chỉ là những tác phẩm điêu khắc nghệ thuật, mà còn là sự phản ánh suy nghĩ, tâm tưởng của chúng sinh.
Tượng Phật qua các thời đại
Mỗi thời đại thịnh trị đã để lại những di sản Phật Giáo rực rỡ. Các nhà nghiên cứu gọi đó là những tầng văn hoá.
Văn hoá Phật giáo gồm 6 tầng rõ rệt:
- Văn hoá thời Bắc thuộc (thế kỷ 7-9)
- Văn hoá thời Đinh Lê (nửa cuối thế kỷ 10)
- Văn hoá thời Lý Trần (thế kỷ 11-14)
- Văn hoá thời Lê (thế kỷ 15-18)
- Văn hoá thời Nguyễn (thế kỷ 19-nửa đầu thế kỷ 20)
- Văn hoá đương đại (từ năm 1945 trở đi)
Hệ thống tượng Phật ở Bắc Bộ vô cùng đa dạng, không chỉ về loại hình mà còn về chất liệu. Tượng cổ chủ yếu sử dụng các chất liệu như đá, đồng, gỗ, đất sét nung, và đặc biệt là gỗ mít. Theo quan niệm dân gian, gỗ mít là loại gỗ "thiêng", rất được ưa chuộng trong việc chế tác các đồ thờ cúng. Hiện nay, người ta cũng đã tạo tác tượng bằng nhiều chất liệu khác.
Tượng Phật bằng đá có niên đại sớm nhất hiện còn lưu giữ ở Bắc Bộ là những pho tượng thời Lý. Tuy nhiên, số lượng không nhiều, và không còn pho tượng nào còn nguyên vẹn. Tượng A Di Đà chùa Phật Tích (Bắc Ninh), có niên đại 1057, là một trong những pho tượng được nhắc tới nhiều nhất. Chùa Duyên Ứng (Long Đọi - Hà Nam) cũng có pho tượng Kim Cương cao 1,57m, và chùa Huỳnh Cung (Hà Nội) có pho tượng A Di Đà.
Thời Lý còn tồn tại các pho tượng đúc bằng đồng rất đặc sắc, đặc biệt là pho tượng Phật khổng lồ do Minh Không đúc trên núi chùa Quỳnh Lâm. Tuy không còn tồn tại nhiều pho tượng bằng đồng và gỗ của thời Lý, nhưng bệ tượng lại vô cùng phong phú.
Từ thời Hậu Lê trở đi, hệ thống tượng Phật ngày càng phát triển mạnh mẽ, đa dạng về chất liệu (gỗ, đá, đất, sứ...) lẫn nghệ thuật tạo hình. Đặc biệt, niên đại thế kỷ 16 đã khá phong phú, tượng Phật chủ yếu được tạc từ gỗ. Chùa La Khê (Hà Nội) có tượng Thích Ca tọa thiền, và chùa Phổ Minh (Nam Định) có tượng Quán Âm cứu độ.
Bài trí tượng Phật tại các ngôi chùa cổ
Số lượng tượng Phật và nghệ thuật bài trí tượng ở mỗi ngôi chùa mang những phong cách khác nhau, nhưng thường tuân theo quy tắc chung. Hai bên tiền đường luôn sừng sững hai pho Hộ pháp với kích thước to lớn khác thường. Tòa Thiêu hương bố trí nhiều lớp tượng cân xứng hai bên. Chính giữa lớp trên cùng của Thiêu hương là tượng Ngọc hoàng, hai bên có Nam Tào và Bắc Đẩu. Nhiều ngôi chùa để tòa Cửu Long tọa lạc ở trung tâm của Thiêu hương, phía trước tượng Ngọc hoàng. Thiêu hương không thể thiếu các tượng Thánh hiền, Đức ông bố trí đăng đối, mỗi pho tượng này lại có thêm 2 pho người hầu. Lớp dưới cùng thường có tượng Tổ và tượng Thổ địa.
Tam bảo của Thượng điện chỉ dành để bài trí tượng Phật nên còn gọi là điện Phật. Hai bên Tam bảo có 2 hàng tượng Thập điện Diêm Vương nhằm làm tăng sự uy nghiêm cho Phật điện. Tượng ở Tam bảo sắp đặt thành nhiều lớp, trung bình có 5-6 lớp tượng. Mỗi lớp tượng thường có 1 pho hoặc 3 pho, thậm chí 5 pho. Những pho tượng ngự độc lập trên một lớp thường là Thích Ca, A Di Đà, tòa Cửu Long, Quán Âm thiên thủ thiên nhãn... Những lớp tượng 3 pho thường tạo thành bộ Tam thế Phật, cùng với biến thể Di Đà Tam tôn.
Không tọa lạc ở những vị trí trang nghiêm tối thượng của Tam bảo, nhưng hệ thống tượng La hán vẫn mang giá trị thẩm mỹ cao, đầy ý nghĩa nhân sinh. La hán tái tạo những con người sắp thành Phật, đang ở cảnh giới trung gian giữa cõi người và cõi Phật. Các pho tượng La hán chính là tác phẩm để những nghệ nhân xưa truyền tải vào đó những nỗi thống khổ nhất của kiếp người mà họ đã từng trải qua, quằn quại trong "đêm trường" của xã hội phong kiến.
Những Quy Tắc Trong Tạo Tác Tượng Phật
Tượng Phật với mục đích để thờ cúng đòi hỏi sự công phu nghiêm cẩn, không phải bất cứ nơi nào cũng làm được. Mỗi nghệ nhân, người thợ không chỉ cần có sự khéo léo của đôi tay và trí tưởng tượng của khối óc, mà còn phải nắm vững những quy định khe khắt về động tác, dạng thế, kích thước, trang phục và các đặc tính cơ bản của mỗi loại tượng. Bởi vậy, từ xưa đã hình thành nên những làng nghề truyền thống chuyên chế tác tượng Phật, phát triển rất thịnh vượng.
Trong hầu hết các ngôi chùa ở miền Bắc nước ta, số lượng và sự bài trí tượng Phật cùng với những lễ nghi tôn giáo tuân thủ những nguyên tắc nhất định. Do đó, từ hình thức tới nội dung pho tượng, người thợ cũng phải tuân thủ theo những quy chuẩn đồng nhất.
Tham khảo: Sơ lược về kiến trúc chùa Việt và điêu khắc tượng Phật
Dưới bàn tay khéo léo của những nghệ nhân tài ba, các tượng Phật cổ được chế tác bằng gỗ mĩ nghệ, giữ nguyên đậm chất truyền thống. Xưởng Đồ Thờ Đức Hiệp chuyên chế tác các tượng theo nguyên mẫu các tượng cổ đã có từ lâu đời, với những nghệ nhân lâu năm tại làng Sơn Đồng. Các tác phẩm của xưởng đều nhận được sự phản hồi tích cực từ những tăng, ni, phật tử trên toàn quốc.
Để được tư vấn và đặt hàng, vui lòng liên hệ:
- HOTLINE/ZALO: 0879 555 111 hoặc 0983 400 046
- Địa chỉ: Phía sau ngân hàng Agribank Sơn Đồng, Hoài Đức, Hà Nội. (Ngõ 31, ngã tư Sơn Đồng)
Làng nghề Sơn Đồng nổi tiếng với chế tác đồ thờ - tượng Phật
