Ảnh minh họa - Thiên Hậu Thánh mẫu
Hãy cùng tìm hiểu về vị thần quan trọng trong tín ngưỡng của người Trung Hoa và người Việt gốc Hoa - Thiên Hậu Thánh Mẫu (天后聖母), hay bà Thiên Hậu. Bà còn được biết đến với các tên gọi khác như Ma Tổ (媽祖), Mẫu Tổ (母祖), Thiên Thượng Thánh Mẫu (天上聖母), hoặc Thiên Hậu Nguyên quân (天后元君). Với tư cách là một vị thần bảo trợ của ngư phủ và người đi biển, bà được tôn kính đặc biệt trong Phật giáo và Đạo giáo ở các quốc gia Đông Á, đặc biệt là tại Đài Loan. Ngày tưởng niệm bà là ngày 23 tháng 3 âm lịch hàng năm.
Sự tích
Theo học giả Vương Hồng Sển, bà được biết đến với tên Lâm Mặc Nương, người đảo Mi Châu, Bồ Dương, Phúc Kiến. Bà sinh ngày 23 tháng 3 năm Giáp Thân (1044), đời vua Tống Nhân Tông. Mẹ của bà mang thai 14 tháng mới hạ sinh bà. Bất ngờ, từ khi 8 tuổi, bà đã biết đọc, 11 tuổi đã tu theo Phật giáo. Khi bà 13 tuổi, bà lãnh thiên thơ từ thần Võ Y và tìm được một xấp cổ thư khác dưới giếng lạn, từ đó bà luyện tập đắc đạo. Bà còn xem thiên văn trên biển cho ngư dân đảo Mi Châu.
Một câu chuyện khác kể về sự hy sinh của bà khi cứu cha và hai anh trai trong cơn bão trên biển. Bà đã mất cha và chỉ cứu được hai anh. Kể từ đó, mỗi khi thuyền bè ngoài biển bị nạn, người ta thường gọi bà để cầu cứu.
Thờ phụng
Từ Phúc Kiến, sự linh ứng của bà Thiên Hậu đã lan truyền sang khu vực duyên hải lân cận như Chiết Giang, Quảng Đông, Đài Loan và từ đó đến tất cả các khu vực ven biển của Trung Quốc đại lục. Với sự di cư của người Trung Quốc từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 20, sự thờ phụng bà Thiên Hậu tiếp tục lan truyền sang Việt Nam, Nhật Bản và các nước Châu Á khác. Bà Thiên Hậu được xem như hộ thần của các vùng biển, là một trong những vị thần được thờ phượng rộng rãi nhất trong cộng đồng người Hoa hải ngoại, vốn ra đi bằng đường biển. Tổng cộng, có hơn 1.500 ngôi miếu Thiên Hậu ở 26 quốc gia trên thế giới.
Ở Việt Nam, miếu thờ bà Thiên Hậu thường xuất hiện tại các khu đô thị có sự hiện diện của người Hoa di cư. Bà Thiên Hậu là một trong những vị thần được thờ cúng rộng rãi nhất, bên cạnh Quan Thánh, Bắc Đế hay Quan Âm. Ngoài tên gọi phổ biến như Thiên Hậu Miếu, các cơ sở thờ tự Bà còn được gọi là Thiên Hậu Cung, Miễu A Má, Pò Miễu hay Chùa Bà.
Dưới đây là danh sách một vài ngôi miếu nổi tiếng thờ bà Thiên Hậu ở một số vùng miền của Việt Nam:
Miền Bắc
- Đền Thiên Hậu Thánh Mẫu, Trà Cổ, Móng Cái, Quảng Ninh
- Phúc Triều Huệ Hội Quán (Đền Sìu Châu), 1 Hàng Sắt, Nam Định
- Đền Thiên Hậu, 56 Trưng Trắc, Hưng Yên
- Đông Đô Quảng Hội, đường Phố Hiến, Hưng Yên
- Phúc Kiến Hội Quán, 40 Lãn Ông, Hoàn Kiếm, Hà Nội
Miền Trung
- Triều Châu Hội Quán, 319 Chi Lăng, Huế, Thừa Thiên - Huế
- Quỳnh Phủ Hội Quán, 307 Chi Lăng, Huế, Thừa Thiên - Huế
- Thiên Hậu Cung, làng Minh Hương, Hương Vinh, Hương Trà, Thừa Thiên - Huế
- Thiên Hậu Cung, 407 Phan Châu Trinh, Hải Châu, Đà Nẵng
- Dương Thương Ngũ Bang Hội Quán, 64 Trần Phú, Hội An, Quảng Nam
- Phước Kiến Hội Quán, 46 Trần Phú, Hội An, Quảng Nam
- Ngũ Bang Hội Quán, 283 Bạch Đằng, Quy Nhơn, Bình Định
- Thiên Hậu Cung, 152 Trần Hưng Đạo, Quy Nhơn, Bình Định
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà Nước Mặn), Phước Quang, Tuy Phước, Bình Định
- Mân Việt Hội Quán, 19/4 Phan Đình Phùng, Tuy Hòa, Phú Yên
- Hải Nam Thiên Hậu Miếu, đường 23 Tháng 10, Nha Trang, Khánh Hòa
- Phước Triều Hội Quán, đường Lương Định Của, Nha Trang, Khánh Hòa
- Quỳnh Phủ Hội Quán (Chùa Tàu), đường Hai Tháng Tư, Ninh Hòa, Khánh Hòa
- Tuệ Thành Hội Quán (Chùa Bà Quảng Đông), 338 Trần Quý Cáp, Ninh Hòa, Khánh Hòa
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Diên Khánh), đường Yên Ninh, Khánh Hải, Ninh Hải, Ninh Thuận
- Thiên Hậu Cung, đường Phú Long, Phan Thiết, Bình Thuận
- Tứ Bang Hội Quán (Chùa Bà), 6 Nguyễn Minh Châu, Mũi Né, Phan Thiết, Bình Thuận
- Kim Sơn Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Phan Rí), QL.1, Phan Rí Thành, Bắc Bình, Bình Thuận
Đông Nam Bộ
Thành phố Hồ Chí Minh
- Hội quán Tuệ Thành (Chùa Bà Quảng Đông), 710 Nguyễn Trãi, Quận 5
- Hà Chương Hội Quán (Chùa Bà Chương Châu), 802 Nguyễn Trãi, Quận 5
- Tam Sơn Hội Quán (Chùa Bà Phước Châu), 118 Triệu Quang Phục, Quận 5
- Quỳnh Phủ Hội Quán (Chùa Bà Hải Nam), 276 Trần Hưng Đạo, Quận 5
- An Hòa Miếu, 502/20 đường Hưng Phú, phường 9, Quận 8
- Quảng Triệu Hội Quán Thiên Hậu Cung, 122 Võ Văn Kiệt, Quận 1
- Thiên Hậu Thánh Miếu (Chùa Bà chợ Đũi), 284 NTMK, Quận 3
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà Hòa Hưng), 348 CMT8, Quận 3
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Xóm Chiếu), 4 Xóm Chiếu, Quận 4
- Hòa Hiệp Hội Quán, 26/2 ấp 2, Đông Thạnh, Quận Tân Phú
- Thiên Hậu Miếu, 21 Lê Trực, phường 7, Quận Bình Thạnh
- Thiên Hậu Miếu, cầu Tân Thuận, Quận 7
- Thất Phủ Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà chợ Gò Vấp), đường Nguyễn Thái Sơn, Quận Gò Vấp
- Quần Tân Hội Quán (Chùa Bà Sùng Chính), 2 Nguyễn Văn Nghi, Quận Gò Vấp
- Chùa Bà Thiên Hậu, 260 Nguyễn Thị Định, phường Bình Trưng Tây, TP. Thủ Đức
- Thiên Hậu Miếu, 4/107 Đặng Thúc Vịnh, Thới Tam Thôn, Hóc Môn
- Thiên Hậu Miếu, đường Võ Thị Sáu, Thới Tam Thôn, Hóc Môn
- Thương Long Hội Quán, HL6, Tham Đôn, Hóc Môn
- Thiên Hậu Miếu, đường Lê Thương, Cần Thạnh, Cần Giờ
Đồng Nai
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà Bửu Long), đường Huỳnh Văn Nghệ, Biên Hòa
- Sùng Chính Hội Quán, đường Quang Trung, Biên Hòa
Bình Dương
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà cũ), Chánh Nghĩa, Thủ Dầu Một
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Phú Cường), 4 Nguyễn Du, Thủ Dầu Một
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Bưng Cầu), đường Bùi Ngọc Thu, Hiệp An, Thủ Dầu Một
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Thành phố mới), đường Lê Hoàn, Thủ Dầu Một
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Lái Thiêu), đường Châu Văn Tiếp, Thuận An
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Chợ Búng), đường CMT8, Thuận An
- Thất Phủ Thiên Hậu Miếu, đường Trần Hưng Đạo, Dầu Tiếng
Tây Ninh
- Thiên Hậu Miếu, 86 Trần Hưng Đạo, Tây Ninh
- Nhị Phủ Miếu, Trảng Bàng, Trảng Bàng
- Thanh Anh Cung (Chùa Bà Thiên Hậu), đường Ngô Gia Tự, Gò Dầu
Bà Rịa - Vũng Tàu
- Ngũ Bang Thiên Hậu Cung, đường Bình Dã, Vũng Tàu
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Sùng Chính), đường Vi Ba, Vũng Tàu
- Thiên Hậu Cung, 112 Lê Thành Duy, Bà Rịa
- Thiên Hậu Miếu, đường Trần Hưng Đạo, Phước Hải, Đất Đỏ
Đồng bằng sông Cửu Long
Long An
- Thiên Hậu Tự, 34 Thủ Khoa Huân, Phường 1, Tân An
- Thiên Hậu Miếu, 25 Trương Công Định, Thị trấn Thủ Thừa, Thủ Thừa
- Thiên Hậu Miếu, Vàm Nhật Tảo, Nhật Tân, Tân Trụ
Tiền Giang
- Thiên Hậu Miếu, 78 Đoàn Thị Nghiệp, Cai Lậy
- Thiên Hậu Miếu, đường Trưng Nữ Vương, Cái Bè, Cái Bè
- Thiên Hậu Miếu, chợ An Hữu, Cái Bè.
Bến Tre
- Thất Phủ Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Mỹ Lồng), Mỹ Thạnh, Giồng Trôm
- Thiên Hậu Miếu, đường Trần Hưng Đạo, Ba Tri.
Đồng Tháp
- Thất Phủ Thiên Hậu Cung, 1 Trần Hưng Đạo, Sa Đéc
- Chùa Bà Thiên Hậu Thánh Mẫu, Khóm Bình Thạnh 1, Thị trấn Lấp Vò, Huyện Lấp Vò
Vĩnh Long
- Minh Hương Hội Quán, 132 Nguyễn Chí Thanh, phường 5, Vĩnh Long
- Quảng Triệu Hội Quán, 70 Ba Mươi Tháng Tư, phường 1, Vĩnh Long
- Thiên Hậu Miếu, QL53, Phước Hảo, Châu Thành
- Thiên Hậu Miếu, 162/2 ấp Vĩnh Bảo, Hòa Thuận, Châu Thành
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà), HL6, Huyền Hội, Càng Long
- Thiên Hậu Miếu, QL60, Cầu Quan, Tiểu Cần
- Thiên Hậu Cung, HL31, Phong Phú, Cầu Kè
Trà Vinh
- Thiên Hậu Cung, 145 Nguyễn Đáng, Trà Vinh
- Thiên Hậu Miếu, QL53, phước Hảo, Châu Thành
- Thiên Hậu Miếu, đại lộ Trương Công Định, Châu Thành
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Vàm Tấn), đường 30 Tháng 4, Đại Ngãi, Long Phú
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà Mã Châu), Nhơn Mỹ, Kế Sách
An Giang
- Thiên Hậu Miếu, 232 Châu Long, Châu Đốc
- Thiên Hậu Miếu, Long Sơn, Tân Châu
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Rạch Sỏi), đường Trần Cao Vân, Rạch Giá
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà Tắc Cậu), Bình An, Châu Thành
- Thiên Hậu Thánh Mẫu Miếu, ấp Tân Bình, Vĩnh Bình Bắc, Vĩnh Thuận
- Miếu Bà Mã Châu, đảo Hòn Sơn, Kiên Hải
Phế tích
Ngoài các ngôi miếu còn hoạt động, cũng có những phế tích của các miếu thờ bà Thiên Hậu. Một số phế tích nổi tiếng bao gồm:
- Quảng Đông Hội Quán, Hải Phòng
- Quảng Đông Hội Quán, Hải Dương
- Thiên Hậu Cung (Đền Nhà Bà), Vinh, Nghệ An
- Hải Bình Cung, Hội An, Quảng Nam
- Thất Phủ Thiên Hậu Cung, TP.HCM
- Phú Tân Hội, Bình Dương
- Minh Hương Hội Quán Cần Thơ
- Tuệ Thành Công Sở Ba Xuyên, Sóc Trăng
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà Ba Láng), Cần Thơ
- Thiên Hậu Miếu, TP. Sóc Trăng
- Quảng Đông Hội Quán, TP. Cần Thơ
- Thiên Hậu Miếu (Chùa Bà chợ Bông Sen), Sóc Trăng
- Thiên Hậu Thánh Mẫu Miếu, Trà Cú
- Thiên Hậu Cung (Chùa Bà Mã Châu), Cà Mau
- Thiên Hậu Miếu, TP. Rạch Giá, Kiên Giang
Tên thông dụng
Bà Thiên Hậu còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau như Ma Tổ, Thiên Hậu, Thiên Phi, A Ma hay A Bà.
Cùng với hàng ngàn miếu thờ bà thiên hậu trên toàn thế giới, bà Thiên Hậu đã trở thành một vị thần quan trọng trong lòng người dân, đặc biệt là trong cộng đồng người Hoa. Sự thờ cúng và tôn kính vị thần xây dựng và tăng cường lòng tin vào bà Thiên Hậu, đồng thời truyền lại những giá trị văn hóa và tín ngưỡng quan trọng cho thế hệ sau.
