Liệu pháp nhận thức hành vi còn được gọi tắt là CBT - Cognitive Behavioral Therapy
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là gì?
Liệu pháp nhận thức hành vi hay còn được gọi tắt là CBT - Cognitive Behavioral Therapy là một trong các biện pháp can thiệp xã hội tập trung chủ yếu vào việc thách thức và tiếp nhận các biến dạng nhận thức không có ích (như thái độ, niềm tin, suy nghĩ và hành vi), giúp cải thiện điều tiết cảm xúc và phát triển những chiến lược để đối phó cá nhân nhằm khắc phục và giải quyết những vấn đề của hiện tại.
Lúc đầu, liệu pháp này được nghiên cứu và thiết kế nhằm cải thiện các triệu chứng của bệnh trầm cảm nhưng về sau được mở rộng và sử dụng phổ biến hơn trong quá trình cải thiện một số vấn đề về sức khỏe tâm thần, trong đó có lo âu.
Nói một cách dễ hiểu hơn thì CBT chính là một liệu pháp được sử dụng để tìm kiếm và cải thiện các dạng suy nghĩ, hành vi tiêu cực trong nhận thức của mỗi người về một sự kiện hay tình huống nào đó tạo ra các vấn đề về tâm lý, những mối quan hệ hoặc rối nhiễu về khía cạnh tinh thần của cá nhân đó.
Khi một sự kiện, tình huống nào đó bắt đầu xảy ra sẽ kích thích suy nghĩ của một cá nhân. Suy nghĩ này sẽ tác động lên cảm xúc dẫn đến việc cá nhân đó sẽ thực hiện một hành động ra bên ngoài. Và hành động, suy nghĩ, cảm xúc đó sẽ ảnh hưởng lên thể lý của cá nhân đó.
Đôi lúc chúng ta cũng sẽ chịu sự tác động của một số bệnh thực thể đối với suy nghĩ và cảm xúc, hành động của chính mình. Do đó, có thể nhận thấy hành vi, cảm xúc, suy nghĩ, thể lý có sự tác động và tương tác qua lại lẫn nhau.
Liệu pháp nhận thức hành vi thường sẽ được áp dụng trong thời gian ngắn và hỗ trợ người bệnh đối mặt với những vấn đề cụ thể đang xảy ra trong hiện tại. Trong suốt thời gian chữa trị, người bệnh sẽ được hướng dẫn cách xác định và thay đổi các suy nghĩ sai lệch làm ảnh hưởng xấu đến cảm xúc và hành vi của chính mình.
Có 3 điểm cơ bản để xây dựng nên lý thuyết về nhận thức:
- Hiểu và biết rõ về quan điểm mà bản thân lựa chọn tác động đến tâm trạng của chính mình.
- Tâm trạng và cách thức suy nghĩ có mối liên hệ mật thiết với nhau vì thế nếu suy nghĩ được thay đổi thì tâm trạng cũng sẽ biến đổi theo và ngược lại.
- Học cách làm việc dựa vào niềm tin và suy nghĩ của bản thân.
Các chuyên gia cho biết rằng, mô hình của CBT sẽ dựa trên sự kết hợp của những nguyên tắc cơ bản có từ tâm lý học hành vi, nhận thức. Liệu pháp này hoàn toàn khác với cách tiếp cận lịch sử của tâm lý trị liệu.
Ví dụ như khi sử dụng liệu pháp phân tâm học các nhà trị liệu sẽ khai thác và tìm kiếm ý nghĩa vô thức phía sau những hành vi và bắt đầu hình thành một chẩn đoán. Còn đối với CBT thì sẽ tập trung vào vấn đề và giúp người bệnh định hướng hành động, tức là nó sẽ áp dụng để giải quyết các vấn đề cụ thể có liên quan đến một số rối loạn tâm thần đã được chẩn đoán.
Các nhà trị liệu sẽ đóng vai trò là một người hỗ trợ khách hàng để giúp họ tìm kiếm và thực hiện những chiến lược tốt nhằm giải quyết những mục tiêu đã được xác định, bên cạnh đó giúp thuyên giảm các triệu chứng mà rối loạn tâm thần gây ra.
Liệu pháp nhận thức hành vi sẽ dựa trên niềm tin rằng những biến dạng hành vi và nhận thức không tích cực đóng một vai trò trong quá trình duy trì và phát triển các rối loạn tâm lý, đồng thời các triệu chứng có liên quan cũng sẽ được khắc phục bằng biện pháp dạy những kỹ năng xử lý thông tin cùng cơ chế đối phó.
Lịch sử hình thành và phát triển của liệu pháp nhận thức hành vi (CBT)
Theo thông tin được chia sẻ trong cuốn Tiếp cận trị liệu nhận thức hành vi được sáng tác bởi Lê Thị Thanh Tâm thì liệu pháp nhận thức hành vi đã xuất hiện từ thập niên 1950, cho đến khoảng năm 1990 thì được sử dụng phổ biến và rộng rãi trên toàn thế giới.
Lý thuyết hành vi và nhận thức có nguồn gốc chủ yếu từ lý thuyết học tập cổ điển và lý thuyết tập nhiễm xã hội. Sau đó, Watson đã khởi xướng các thành tựu của tâm lý học hành vi. Từ những cơ sở này, J.Wolpe (1952) đã nghiên cứu để phát triển và hoàn thành trọn vẹn liệu pháp hành vi.
Cùng với đó, liệu pháp nhận thức cũng có sự tiến triển vượt bậc nhờ vào các ảnh hưởng lớn đến từ Aaron Beck, Ellis, Bandura và Meichenbaum. Từ đó mà nhận thức đã được gia tăng mạnh mẽ và đóng vai trò chủ chốt trong những mô hình tâm bệnh học.
Vào những năm về sau, các nhà khoa học tiến hành ứng dụng cả 2 liệu pháp nhận thức và hành vi vì nhận thấy sự hỗ trợ và bổ sung lẫn nhau giữa những kỹ thuật này. Bắt đầu từ đó họ đã gộp chung lại và lấy tên gọi là liệu pháp nhận thức hành vi. Theo thời gian, liệu pháp này cũng nhận được sự quan tâm của nhiều người và đã được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
Những ứng dụng từ CBT Aron Beck đã phát triển rộng rãi vào những năm 1950 và vào khoảng đầu năm 1960 thì được lấy tên là trị liệu nhận thức và áp dụng cho các bệnh nhân trầm cảm. Hiện cho đến nay, phần lớn những đối tượng đi theo hướng tiếp cận này đều dùng với tên gọi chung là nhận thức hành vi.
Hiện nay, liệu pháp này đã được sử dụng rộng rãi tại các nước như Pháp, Mỹ, Anh và những nước phát triển khác. CBT được ứng dụng trong những dịch vụ sức khỏe tinh thần tại trường học, bệnh viện, các chương trình hướng nghiệp,…
Tiến sĩ Stephen Briers tại Anh vào năm 2009 thì chính phủ đã chấp nhận về việc tiến hành đào tạo 10.000 nhà trị liệu hành vi nhận thức trong toàn nước. Cũng bởi đã có rất nhiều các nghiên cứu khoa học đã chứng minh cụ thể rằng biện pháp này có thể được xếp vào danh sách các liệu pháp dùng cho quá trình chữa trị những vấn đề về sức khỏe tinh thần.
Tính đến thời điểm hiện tại thì CBT đã được điều chỉnh và cải tiến để có thể áp dụng được cho hầu hết mọi đối tượng khác nhau, không phân biệt văn hóa, độ tuổi, học vấn, giới tính. Tại Việt Nam, liệu pháp này cũng đã trở nên phổ biến trong khoảng vài năm trở lại đây.
Đây là một lựa chọn điều trị ngắn hạn giúp bệnh nhân tiết kiệm được một phần chi phí so với các liệu pháp khác. CBT cũng đã được công nhận và chứng minh hiệu quả nhờ vào các thực nghiệm.
Các loại liệu pháp nhận thức hành vi (CBT)
Hiệp Hội Tâm Lý Trị Liệu Nhận Thức Hành Vi Anh Quốc cũng cho biết rằng, "Liệu pháp nhận thức hành vi bao gồm một loạt các liệu pháp dựa trên các khái niệm và nguyên tắc xuất phát từ các hình mẫu tâm lý về cảm xúc và hành vi của con người. Liệu pháp bao gồm hình thức tiếp cận điều trị cho các rối loạn cảm xúc cùng với chuỗi các biện pháp hỗ trợ liên tục từ các liệu pháp tâm lý cá nhân đến các tài liệu tự lực."
Một số cách tiếp cận có liên quan đến CBT như:
- Liệu pháp nhận thức.
- Liệu pháp Hành Vi Cảm Xúc hợp lý.
- Liệu pháp Hành vi Biện Chứng.
- Liệu pháp đa kiểu mẫu.
- Các thành tố của CBT.
Đa phần các trường hợp thì CBT là một quá trình từng bước giúp cho mỗi người dần tiến đến những sự thay đổi về hành vi. Một vài đối tượng mắc phải chứng rối loạn lo âu mang tính chất xã hội thường sẽ được hướng dẫn bắt đầu liệu pháp bằng cách tưởng tượng bản thân đang đối diện với một tình huống xã hội chứa đựng nhiều yếu tố lo âu.
Sau đó, người bệnh sẽ tiến hành trò chuyện, giao tiếp với người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Bằng cách từng bước tiếp cận để có thể đạt được các mục tiêu ban đầu, điều này sẽ giúp bệnh nhân dễ dàng đạt được hơn và không bị ám ảnh quá mức.
Cụ thể, liệu pháp nhận thức hành vi sẽ có 6 hướng tiếp cận trị liệu khác nhau. Mỗi hướng sẽ dựa trên các giả thuyết, triết lý cơ bản và các điểm chính yếu cần thiết. Việc có thể nắm vững các nguyên tắc, cách thức tiếp cận, nhìn nhân gây ra những vấn đề tâm lý của thân chủ cùng các triệu chứng mà họ gặp phải sẽ giúp cho nhà trị liệu, tham vấn dễ dàng hơn trong việc xây dựng chiến lược và hướng đi khi làm việc với người bệnh.
