Ảnh: Phong tục tang ma trong văn hóa tâm linh của người Việt
Phong tục tang ma, tang lễ, đám tang hay lễ tang là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tâm linh của người Việt. Từ lâu, những nghi lễ này đã trở thành một phần không thể thiếu trong việc tôn vinh và ghi nhớ người đã khuất. Dưới đây là một số phong tục tang ma đặc trưng của văn hóa tâm linh người Việt.
Tang ma - Các quy trình và thủ tục
Khi vừa mất
Khi một người gần kề qua đời, gia đình và người thân tiến hành một số nghi lễ đặc biệt. Người thân sẽ đặt tên hiệu cho người đã khuất và sử dụng nước hoa thơm để làm sạch cơ thể. Tiếp theo, họ sẽ lấy một đũa đặt ngang trong miệng người đã mất, đặt một đĩa gạo và ba đồng tiền xu trong miệng. Những người thân quyền quý hơn thường sử dụng ba miếng vàng, chín hạt châu trai, gọi là ngậm hàm.
Người thân sẽ trải chiếu trên mặt đất, đặt người đã qua đời lên trên (với ý nghĩa sinh ra từ đất và trở về cát bụi). Sau đó, họ sẽ đặt người đã mất lên giường. Người con tiến hành mặc chiếc áo của người đã qua đời, trèo lên mái nhà và hát ba tiếng để gọi người sống tỉnh dậy, sau đó lại đem áo phủ lên người đã khuất. Đây là nghi lễ tang ma truyền thống của người Việt khi có người đi xa cõi trần.
Khâm liệm nhập quan
Người giàu có thường sử dụng vải vóc, tơ lụa trong khi người thường sử dụng tấm vải màu trắng được may thành đại liệm và tiểu liệm (đại liệm gồm năm mảnh ngang và một mảnh dọc, tiểu liệm gồm ba mảnh ngang và một mảnh dọc) để tiến hành khâm liệm và nhập quan (đặt vào quan tài).
Theo phong tục tang ma của người xưa, nhiều người tin vào thầy cúng và trong quan thường có một mảnh ván đục sao Bắc Đẩu thất tinh. Trước khi tiến hành nghi lễ nhập quan, cần phải chọn giờ phù hợp và sử dụng bùa để bảo vệ và làm trong sạch quan tài.
Người ta tin rằng, nếu người qua đời vào giờ xấu, họ sẽ đặt thẻ bài tổ tôm, lịch Tàu hoặc lịch ta để tránh quỷ ma.
Quan tài cần được gắn kỹ càng và đặt ở giữa nhà. Trường hợp trong nhà vẫn còn người có địa vị cao hơn người đã qua đời, quan tài sẽ được đặt ở một phòng khác. Gia đình có ý định để lâu một hoặc hai tháng, sẽ phủ quan lại trong nhà hoặc mang ra vườn và phủ đất lên.
Một chi tiết thú vị, nếu trong nhà có con cháu chuẩn bị kết hôn, họ sẽ được phép tổ chức hôn lễ "chạy tang".
Thành phục
Lễ thành phục trong phong tục tang lễ được thực hiện sau vài ba ngày khi công việc chuẩn bị đã hoàn tất. Sau khi làm sạch cơ thể, người thân lấy một dải lụa trắng (hồn bạch) để kết lại các mảng cơ thể như đầu, tay, chân thành một hình người. Điều này thường được thực hiện khi cơ thể vẫn còn ấm, để giữ lại một chút ấm áp hoặc linh hồn của người đã mất. Hiện nay, thường thay thế việc thờ hình người bằng việc treo ảnh của người đã khuất.
Tang phục
Theo truyền thống, con trai, con gái và con dâu sẽ mặc áo tang, thắt khăn sô, đội mũ chuối, quàng sợi dây chuối và đeo dây lưng bằng chạc. Cháu nội sẽ đội mũ mấn, đeo khăn trắng và mặc áo thụng trắng.
Chiêu tịch điện
Chiêu tịch điện là một nghi lễ tang trong đó, người thân hàng ngày thường dâng cơm lên cúng người đã khuất. Vào buổi sáng sớm, con cháu sẽ mang một chậu nước, một chiếc khăn mặt và trầu cau đặt ở nơi giường đã ngủ, khóc ba tiếng rồi đưa linh hồn bạch đến nơi linh tọa, sau đó dâng cơm cúng. Buổi tối, sau khi đã dâng cúng xong, linh hồn bạch sẽ được đưa đến nơi linh sàng, rồi mở màn và đắp chăn trước khi nói: "Sớm mời vong dậy mà ăn, tối mời vong đi ngủ".
Nghi lễ này thường chỉ được thực hiện bởi các gia đình giàu có. Trong các gia đình thông thường, nghi lễ cúng được tiến hành tại nơi linh tọa.
Thổi kèn giải
Trong những ngày tang lễ, gia đình thường mời ban nhạc tới thổi kèn và đánh trống, được gọi là nhạc hiếu, nhằm tưởng nhớ người đã khuất.
Ảnh: Phong tục tang ma trong văn hóa tâm linh của người Việt
Chuyển cữu
Trước ngày mai tang (ngày cất đám), hoặc ban đêm hoặc sáng sớm, gia đình sẽ thực hiện lễ chuyển cữu - xoay quan tài.
Phát dẫn
Ngày phát dẫn diễn ra vào ngày mai tang. Vào ngày này, con cháu, anh em, họ hàng và bà con của người đã khuất đều đến đưa họ về nơi nghĩa trang.
Trong phong tục tang ma, nếu người cha qua đời, con trai sẽ chống gậy tre, còn nếu người mẹ qua đời, con trai sẽ chống gậy vông. Nếu con trai qua đời trước người cha, con trai của con trai đó sẽ thay cha, chống gậy và đưa ông/bà. Trường hợp không có con trai, người thừa tự sẽ chống gậy. Theo truyền thống, con gái và con dâu phải đi lễ đường và khóc cha mình để thể hiện lòng hiếu.
Một số người thân họ hàng sẽ đi kèm với linh cữu, được gọi là hộ tang. Còn những người đi đưa cả đoàn được gọi là tòng tang.
Hạ huyệt
Trước khi hạ huyệt, lễ tế thổ thần sẽ được tiến hành tại nghĩa trang. Một số thầy địa lý sẽ xác định hướng và đợi giờ hoàng đạo (giờ tốt) để bắt đầu hạ huyệt. Ở vùng nông thôn, khi lấp mộ xong, mỗi người sẽ mang một nắm hương đi quanh mộ, tụng kinh và cầu nguyện. Sau đó, mỗi người sẽ mang một nắm đất ném vào mộ, được gọi là đông nhãn.
Thông thường, thầy địa lý sẽ tìm đất trước cho gia đình. Còn những gia đình giàu có sẽ chuẩn bị sẵn sinh phần cho việc này.
Khóc lạy
Khi linh hồn còn trong nhà, con cháu và khách khứa sẽ lạy hai lạy, coi như người đã mất vẫn ở trong nhà. Tuy nhiên, sau khi hạ huyệt xong, mọi người sẽ lạy bốn lạy.
Trên đường đưa linh cữu, con cháu luôn phải khóc. Khi có khách phúng viếng, con trai và con rể đều khóc đáp lễ, nhưng chỉ đáp một nửa, tức là khi khách lạy hai lần, họ chỉ đáp một lần. Khi khách lạy bốn lần, họ chỉ đáp hai lần.
Ngu tế
Sau khi mai tang và về nhà, gia đình sẽ tiến hành lễ tế, còn gọi là Ngu tế (Ngu có nghĩa là yên). Trong ba ngày sau ngày chôn cất, vào mỗi buổi chiều, con cháu sẽ mang lễ như cơi trầu, hương, nước... đến mộ để khóc lóc. Đây là việc làm để tưởng nhớ và ghi nhớ người đã khuất. Theo phong tục tang ma, gia đình cũng sẽ sửa sang lại mộ và làm sạch vào ngày thứ ba. Thường thầy cúng sẽ thực hiện lễ yểm bùa tại mộ hoặc sử dụng gà trắng, chó đen để cúng thổ thần và sử dụng cá chép, ốc... để yểm bùa. Người ta tin rằng việc này sẽ tránh được quỷ thần đến quấy rối linh hồn người đã khuất. Từ ngày thứ tư, gia đình sẽ dâng cơm lên bàn thờ cúng vào buổi sáng và buổi chiều hàng ngày.
Chung thất
Chung thất là ngày đầu tiên kể từ ngày tang (sau bốn mươi chín ngày). Trong tuần này, gia đình sẽ tiến hành lễ cúng tế và có thể đưa linh hồn người đã khuất đến chùa để nhờ nhà sư tụng kinh, giúp linh hồn siêu sinh.
Ảnh: Phong tục tang ma trong văn hóa tâm linh của người Việt
Tốt khốc
Tốt khốc là ngày tròn một trăm ngày sau tang (hết ba tháng). Trong tuần này, gia đình sẽ ngừng khóc về người đã mất. Sau tốt khốc, không cần phải dâng cơm lên bàn thờ hai buổi mỗi ngày nữa.
Tiểu tường
Tiểu tường là ngày kỷ niệm một năm từ ngày đã mất. Lúc này, gia đình sẽ bỏ bớt gậy và mũ. Tuy nhiên, theo kiến thức về phong tục tang ma của người Việt, đồ tang chế sẽ vẫn được mặc trong ba năm nữa.
Đại tường (Mãn tang)
Sau hai năm từ ngày giỗ đầu tiên là đại tường.
Đàm
Sau ngày đại tường hai tháng, gia đình sẽ chọn một ngày để tiến hành lễ trừ phục (đàm tế). Đây là lễ để bỏ hết đồ tang.
Đốt mã
Lễ đốt mã là lễ dâng cho người đã khuất. Những đồ mã được làm bằng giấy có hình dạng giống với những đồ dùng hàng ngày của người sống trên trần gian như chăn, màn, quần áo... Ngày nay, đồ mã còn được sáng tạo với những hình ảnh độc đáo như ô tô, biệt thự, xe máy... Người ta tin rằng, vì linh hồn cần được đầy đủ những gì đã dùng khi còn sống.
