Phật giáo đã trở thành một phần không thể thiếu của đời sống người Việt trong nhiều thế kỉ. Trong số những hình tượng trong Phật giáo, Bồ-tát Quán Thế Âm được tôn kính và phụng thờ bậc nhất. Với tình thương và lòng từ bi cao tột của ngài, con người luôn tìm sự chở che nơi ngài, đặc biệt trong những lúc khốn khó, cùng quẫn nhất.
Trong văn hóa của người Việt, Bồ-tát Quán Thế Âm được thể hiện dưới hình thái của người phụ nữ, một hình ảnh gần gũi và thân thương. Người Việt thường gọi Bồ-tát Quán Thế Âm là “Mẹ”, “Phật Bà” để thể hiện sự gần gũi và thân thương đặc biệt của ngài.
Hình tượng Bồ-tát Quán Thế Âm trong văn hóa người Á Đông
Đối với các quốc gia theo Phật giáo ở Á Đông, hình tượng Bồ-tát Quán Thế Âm được coi là biểu hiện của lòng từ bi và tình thương. Trong những ngôi chùa cổ thuộc vùng đồng bằng sông Hồng, hình tượng Bồ-tát Quán Thế Âm xuất hiện trong rất nhiều hình thái khác nhau và trở thành di sản tinh thần vô giá. Đặc biệt, hình tượng Quan Âm Thiên thủ thiên nhãn, hay còn được gọi nôm na là Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay, chiếm một vị trí đặc biệt, với nghệ thuật tạo hình đạt đến độ chuẩn mực, tinh xảo.
Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay chùa Đào Xuyên (Hà Nội) có niên đại từ thế kỷ XVI. Tượng được công nhân Bảo vật quốc gia năm 2015.
Những pho tượng Bồ-tát Quán Thế Âm nổi bật ở Việt Nam
Trên khắp Việt Nam, nhiều ngôi chùa nổi tiếng sở hữu những tượng Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay độc đáo. Ngoài Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay chùa Bút Tháp (Bắc Ninh), còn có những pho tượng như Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay chùa Mễ Sở, chùa Hội Hạ và chùa Đào Xuyên.
Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay chùa Bút Tháp (Bắc Ninh) được xem là kiệt tác độc nhất vô nhị của nghệ thuật điêu khắc truyền thống Việt Nam. Tượng được công nhân Bảo vật quốc gia vào năm 2012.
Ngoài hình thức tượng gỗ sơn son thếp vàng, những pho tượng Bồ-tát Quán Thế Âm đều được tạo tác với tỷ lệ cân đối. Tượng thể hiện dưới dạng một người phụ nữ mình đeo trang sức lộng lẫy, đầu đội mão hoa và hai tay chính chắp lại hình sen búp. Ngoài ra, còn vô số những cánh tay phụ vươn ra phía sau lưng, trong mỗi lòng bàn tay lại có một con mắt nhằm tượng trưng cho hạnh nguyện sâu rộng, cứu độ không bỏ sót của Bồ-tát Quán Thế Âm. Điểm chung của tất cả những pho tượng này là khối tượng và đế tượng luôn kết hợp thành một với hình tượng quỷ nhô lên từ mặt biển đội tòa sen, mang ý nghĩa "thiện ác phân minh".
Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay chùa Mễ Sở (Hưng Yên) có niên đại đầu thế kỷ XIX. Tượng được công nhận Bảo vật quốc gia vào năm 2018.
Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay trên thế giới
Không chỉ trở nên nổi tiếng trong văn hóa Việt Nam, một số tượng Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay cũng được trưng bày tại các nước khác trên thế giới. Ví dụ, Bảo tàng Guimet ở Paris, Pháp hiện đang trưng bày bức tượng Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay duy nhất được tạo hình trong tư thế đứng. Tượng có chiều cao 1,51m và được đánh giá là một kiệt tác của nghệ thuật điêu khắc Việt Nam.
Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay tại Bảo tàng Guimet (Paris, Pháp) có niên đại từ thế kỷ XIX. Tượng hiện đang được trưng bày tại Phòng Nghệ thuật Đông Nam Á thuộc Bảo tàng Guimet.
Với sự gần gũi và thân thuộc của hình tượng Bồ-tát Quán Thế Âm, người Việt luôn cảm thấy an ủi và được bao bọc bởi tình thương và lòng từ bi cao cả. Những tượng Phật Bà Nghìn mắt nghìn tay độc đáo là một phần không thể thiếu trong văn hóa và tâm linh của người Việt Nam.
