Ở lãnh thổ của tôn giáo Phật giáo, ngũ uẩn (五蘊) hay còn gọi là ngũ ấm (五陰) tượng trưng cho năm nhóm tạo thành con người và toàn bộ thân tâm. Các nhóm này gồm sắc uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn và thức uẩn. Ngũ uẩn bị dây mắc, trừ khi ta đạt được giác ngộ Phật hay trở thành A-la-hán. Tính chất của ngũ uẩn là vô thường, vô ngã và khổ.
Sắc uẩn: Nhận biết với sự nhất quán
Sắc uẩn thể hiện với sáu giác quan của con người, bao gồm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Chúng được tạo thành từ bốn yếu tố đất, nước, gió và lửa. Sắc tạo nên các giác quan và đối tượng của chúng. Sắc thức, cảm giác của sắc uẩn, phụ thuộc vào sáu căn tiếp xúc với sáu trần để hình thành.
Ví dụ, khi ta nhìn thấy một bông hoa, ta nhận ra màu sắc của nó, và điều này xảy ra do sự kết hợp giữa mắt và hoa.
Thọ uẩn: Cảm giác không phân biệt
Thọ uẩn thể hiện toàn bộ các cảm giác, cảm nhận sự thay đổi xung quanh. Nó không phân biệt các cảm giác là dễ chịu, khó chịu hay trung tính.
Ví dụ, khi ta cảm nhận thấy một trạng thái cụ thể, chẳng hạn như cảm thấy hạnh phúc hay đau khổ, đó là thọ uẩn.
Tưởng uẩn: Nhận thức sự khác biệt
Tưởng uẩn là khả năng nhận biết sự khác biệt, như màu xanh khác màu vàng hay mùi này khác mùi kia.
Ví dụ, khi ta nhận ra màu sắc của các vật thể xung quanh, ta đang sử dụng tưởng uẩn.
Hành uẩn: Ý định và suy tư
Hành uẩn thể hiện ý định, toan tính, suy tư và cân nhắc trước khi thực hiện một quyết định. Nó bao gồm tất cả các chủ tâm trước khi hành động được hình thành và tạo nên nghiệp thiện ác.
Ví dụ, trước khi ta thực hiện một hành động nào đó, ta suy nghĩ và đưa ra quyết định dựa trên ý định và cân nhắc.
Thức uẩn: Nhận thức nhờ mặc định
Thức uẩn là khả năng nhận thức nhờ mặc định, nhận biết các sự khác nhau như chất chua, chất đắng, màu đỏ, nhiệt độ, lợi hay không lợi...
Thức uẩn là bước chuyển tiếp từ tưởng uẩn và hành uẩn, từ nhận biết sự khác biệt đến định nghĩa sự khác biệt bằng những danh từ hay tên gọi cho từng sự vật, sự việc, hiện tượng.
Ví dụ, ta nhận biết và phân biệt mùi của các loại thức ăn, cảm nhận được vị ngọt, chua, mặn...
Ngũ uẩn là nền tảng quan trọng trong tư duy Phật giáo. Nhờ hiểu rõ tính vô ngã và khổ của ngũ uẩn, con người có thể tiến tới giải thoát. Hãy nhớ rằng cuộc sống của mỗi người chúng ta chỉ là một chuỗi các hiện tượng thân tâm đã hoạt động qua nhiều kiếp trước và vẫn sẽ tiếp tục sau khi chết. Ngoài ngũ uẩn, không có cái gì được gọi là một thể của chúng, không có cái gì đứng đằng sau con người mà ta có thể gọi là cái ta.
Xem thêm
Tham khảo
- Fo Guang Ta-tz'u-tien
- Das Lexikon der Östlichen Weisheitslehren
Liên kết ngoài
- Phật học cơ bản, Phần I - Bài 2: Năm Uẩn (2002)
- Đại Tạng Kinh Việt Nam, T3 - Chương 1: Tương Ưng Uẩn (1993)
Bảng chữ viết tắt:
- bo.: Bod skad, tiếng Tây Tạng
- ja.: 日本語, tiếng Nhật
- ko.: 한국어, tiếng Triều Tiên
- pi.: Pāli, tiếng Pali
- sa.: Sanskrit संस्कृतम्, tiếng Phạn
- zh.: 中文, chữ Hán
