"Tùy duyên bất biến, bất biến tùy duyên"
Tại Hội thảo khoa học "Kiến trúc Phật giáo Việt Nam - Thống nhất trong đa dạng" tổ chức ngày 15.4, hòa thượng thích thiện nhơn đã chia sẻ rằng, Phật giáo đã tồn tại và phát triển ở Việt Nam trong suốt gần 2.000 năm, với tinh thần "tùy duyên bất biến, bất biến tùy duyên". Điều này đã khiến Phật giáo tương thích và dung hòa với văn hóa bản địa, và kiến trúc Phật giáo cũng không ngoại lệ.
Đặc trưng của kiến trúc Phật giáo Việt Nam
Kiến trúc Phật giáo Việt Nam đã từng có những đặc trưng riêng, do các bậc tiền bối tổ sư Việt Nam tạo dựng. Nhờ đó, kiến trúc Phật giáo không chỉ phản ánh giáo lý, triết lý và tinh thần Phật giáo, mà còn thể hiện lịch sử và văn hóa của đất nước. Sự linh hoạt và biến đổi trong kiến trúc Phật giáo đã tạo nên tính đa dạng và phong phú của nó.
Ví dụ, kiến trúc Phật giáo miền Bắc tập trung vào thờ cúng, trong khi kiến trúc Phật giáo miền Nam thực hiện chủ yếu các hoạt động tu học và tổ chức các hoạt động Phật giáo. Điều này đã tạo ra sự đa dạng và phong phú trong kiến trúc Phật giáo Việt Nam.
Thách thức đối với kiến trúc Phật giáo Việt Nam
Tuy nhiên, khảo sát tại hơn 130 chùa ở 3 miền Bắc, Trung, Nam trong năm 2021 đã cho thấy nhiều ngôi chùa đang bị tác động và mai một do sự cải tạo không phù hợp. Có những công trình mới mặc dù đáp ứng nhu cầu tu tập và sinh hoạt tâm linh, nhưng vẫn chưa kế thừa đầy đủ những giá trị và đặc trưng văn hóa truyền thống cũng như tinh thần Phật giáo.
Mái chùa - linh hồn của dân tộc
Theo GS.TS.KTS. Nguyễn Quốc Thông, Chủ tịch Hội đồng Kiến trúc, Hội Kiến trúc sư Việt Nam, ngôi chùa không chỉ đóng vai trò truyền thừa tư tưởng và sinh hoạt Phật giáo, mà còn mang một sứ mệnh quan trọng trong việc xây dựng và bảo tồn văn hóa cho cộng đồng sống xung quanh chùa.
Tính thống nhất trong kiến trúc chùa Việt phản ánh sự thống nhất về nội dung tư tưởng Phật giáo Việt Nam. Các yếu tố đa dạng trong kiến trúc chính là kết quả của việc nhận tư tưởng Phật giáo từ bên ngoài, và được điều chỉnh, bổ sung phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của từng vùng miền. Đây chính là yếu tố quan trọng để bảo tồn giá trị văn hóa và phát triển kiến trúc Phật giáo đặc trưng Việt Nam.
Bảo tồn giá trị kiến trúc Phật giáo Việt Nam
Theo TS.KTS. Nguyễn Đình Toàn, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, giá trị của kiến trúc Phật giáo Việt Nam không chỉ nằm ở từng công trình mà còn trong quần thể kiến trúc gắn liền với sinh hoạt tôn giáo của cộng đồng. Đối với các công trình cổ và cũ, chúng ta cần trân trọng, bảo tồn và khai thác. Đối với các công trình mới, chúng ta cần áp dụng tiến bộ khoa học, nhưng vẫn đảm bảo chức năng tôn giáo và tính thiêng của công trình.
Theo PGS.TS. Chu Văn Tuấn, kiến trúc Phật giáo Việt Nam cần có nguyên tắc chung để bảo đảm tính kiến trúc và văn hóa truyền thống Việt Nam, đồng thời tích hợp yếu tố mới của thời đại. Hài hòa không gian thiêng và các công trình phụ trợ là nguyên tắc quan trọng. Công trình cần đáp ứng nhu cầu tâm linh và tôn giáo, đồng thời bảo đảm nhu cầu sinh hoạt của cộng đồng và Phật tử. Tuy nhiên, chúng ta cần tránh xây dựng các công trình chỉ dựa vào mục đích du lịch hoặc các hoạt động thế tục mà không chú trọng đến tính thiêng và không gian thiêng.
Việt Nam có một di sản kiến trúc Phật giáo đặc trưng và phong phú, nên chúng ta cần gìn giữ và phát huy giá trị này trong việc xây dựng và bảo tồn kiến trúc chùa Việt. Chỉ khi giữ vững những giá trị này, chúng ta mới có thể giữ nét độc đáo và đặc biệt của kiến trúc Phật giáo Việt Nam, và đồng thời tôn vinh và bảo tồn di sản văn hóa của dân tộc.
