Theo phong tục truyền thống, vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, mọi gia đình người Việt đều chuẩn bị cúng Táo Quân (còn gọi là cúng ông Công ông Táo). Trong ngày này, mọi người sẽ dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị mâm cỗ, ba bộ quần áo vàng, ba con cá chép sống, và các món ăn như xôi, chè mật và hương hoa để tiễn ông Táo lên chầu trời.
Theo nhà nghiên cứu về văn hóa dân gian, cúng ông Công ông Táo là một tín ngưỡng văn hóa dân gian của người Việt, để thờ cúng các vị thần bếp núc trong gia đình và báo cáo với Ngọc Hoàng về những việc làm tốt, xấu của gia chủ trong năm. Đây là một tín ngưỡng mang ý nghĩa nhân văn, khuyến khích con người làm việc tốt và sống lương thiện. Thế nhưng, hiện nay, nhiều gia đình thực hiện cúng ông Công ông Táo không đúng theo tín ngưỡng này.
Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian cho rằng, cúng ông Công ông Táo chỉ cần mâm cơm đơn giản, chè ngọt, trầu cau, hoa quả là đủ, không cần quá phức tạp. Tuy nhiên, thực tế cho thấy có nhiều gia đình tổ chức lễ cúng quá lớn, mua nhiều đồ vàng mã để đốt, với niềm tin rằng đồ lớn thì ông Táo sẽ xóa bỏ những việc làm xấu và ban phước lộc. Nhưng các nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng, niềm tin này hoàn toàn sai lầm và tiêu tốn không ít tiền bạc và ảnh hưởng đến môi trường sống.
Theo ông Nguyễn Hùng Vĩ, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, khi cúng ông Công ông Táo, gia đình nên tùy theo điều kiện và tâm tình để chuẩn bị mâm cỗ phù hợp. Quan trọng là thành tâm và không phải cố gắng theo kỷ xảo của người khác, để tránh tốn kém quá mức. Ông cũng cho biết: "Có những gia đình rất nghèo, chỉ cúng nước lã và hương hoa, nhưng ông Công ông Táo thấu hiểu và giúp đỡ gia đình".
Nguồn gốc lễ cúng Táo Quân
Tín ngưỡng cúng Táo Quân có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Trung Quốc, nhưng khi đến Việt Nam đã được Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" với các vị thần Đất, Nhà và Bếp núc. Theo đó, hàng năm vào ngày 23 tháng Chạp, các vị thần nói trên (gọi chung là Táo Quân) lên Thiên đình để báo cáo với Ngọc Hoàng về những việc làm tốt xấu của gia chủ trong năm. Do đó, khi cúng, người ta thường cúng bánh mật để Táo Quân ăn, khi lên báo cáo Thiên đình, sẽ nói những lời ngọt ngào về gia chủ. Theo quan niệm dân gian, Táo Quân cưỡi cá chép lên chầu trời, vì thế trong bộ vàng mã bao giờ cũng có 3 con cá. Nhiều người, đặc biệt là gần đây, thường cúng cá chép sống trong chậu để Táo Quân cưỡi về thượng giới.
Theo tín ngưỡng dân gian, Táo Quân có vai trò ngăn chặn xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, đảm bảo bình yên cho gia đình và hàng năm vào ngày 23 tháng Chạp, Táo Quân trở lại hạ giới để trông coi việc bếp lửa của mỗi nhà.
Những điều cần lưu ý trong lễ cúng ông Công ông Táo năm 2019
Thời gian cúng
Theo phong tục truyền thống và các nhà nghiên cứu, lễ cúng Táo Quân nên diễn ra vào đúng ngày 23 tháng Chạp. Có ý kiến cho rằng, thời gian cúng Táo Quân tốt nhất là vào trưa ngày 23, từ 11 giờ đến 13 giờ, vì đây là thời điểm các thần tập trung để chuẩn bị trở về thiên cung. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng, nên cúng trước 11 giờ sáng ngày 23 tháng Chạp, vì sau 12 giờ trưa, các Táo đã lên trời.
Với năm nay, các chuyên gia phong thủy khuyên nên cúng ông Công ông Táo trước 11h sáng ngày 23 tháng Chạp. Ngày 23 tháng Chạp năm nay là ngày Ất Sửu, do đó, nên cúng vào giờ Canh Thìn (7h sáng), giờ Tỵ (9h sáng) và đặc biệt là cúng trước 11h sáng. Tuy nhiên, vì ngày 23 tháng Chạp rơi vào ngày thứ Hai và nhiều người phải đi làm, không nhất thiết phải cúng vào trưa ngày 23, mà có thể cúng từ đêm 22 đến trước 13 giờ ngày 23.
Nơi đặt lễ cúng Táo Quân
Một số người cho rằng, Táo Quân là thần Bếp núc nên cúng dưới bếp. Tuy nhiên, đây là cách hiểu sai, vì lễ cúng Táo Quân là cúng chung ba vị thần Đất, Nhà và Bếp, nên nên được cúng tại ban thờ chính trong nhà.
Hướng dẫn chuẩn bị đồ cúng
Lễ vật cúng ông Công ông Táo ngày 23 tháng Chạp cần có 3 bộ áo mũ Táo Quân, trong đó 2 bộ có cánh chuồn dành cho ông Công, 1 bộ không có cánh chuồn cho ông Táo (cả 3 bộ đều kèm hồi hài đầy đủ) và cá chép (có thể cá sống hoặc cá giấy). Những lễ vật này đã được người sản xuất đóng gói đầy đủ trong bộ đồ lễ, nên nếu gia đình không mua được cá chép sống, vẫn có thể yên tâm vì trong bộ đồ lễ đã có cá chép giấy.
Ngoài ra, cần chuẩn bị hoa quả, bánh kẹo, trà rượu, trầu cau, vàng mã, mâm cỗ gồm thịt luộc, gà luộc, xôi hoặc bánh chưng, món xào thập cẩm, canh măng (hoặc canh nấm, canh mọc, canh bóng).
Vào sáng sớm ngày 23 tháng Chạp, gia chủ nên làm lễ quan soái (lễ sửa bát hương). Với sự kính cẩn và thành tâm, bát hương được lau sạch sẽ, chỉ để lại ba chân hương đẹp nhất. Lễ sửa bát hương thường chỉ thực hiện một lần duy nhất trong năm vào ngày 23 tháng Chạp. Gia chủ nên ăn mặc chỉnh tề, lên hương và khấn.
Sau đây là 2 bài văn cúng ông Công ông Táo phổ biến nhất:
Bài 1: Trích dẫn từ cuốn "Văn khấn Nôm truyền thống" của NXB Văn hóa dân tộc:
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
Kính lạy ngài Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân.
Tín chủ chúng con là:
Ngụ tại:
Nhân ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắm sửa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, hiến cúng tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài Đông trù tư mệnh Táo phủ thần quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Phong theo lệ cũ, ngài là vị chủ, ngũ tự gia thần, soi xét lòng trần, Táo quân chứng giám.
Trong năm sai phạm các tội lỗi lầm, cúi xin tôn thần gia ân châm chước. Ban lộc ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Giãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo
Nam mô a di đà Phật! (3 lần)
Bài 2: Trích từ cuốn "Văn khấn cổ truyền Việt Nam" của NXB Văn hóa Thông tin:
Mua đồ chuẩn bị cho lễ tiễn các Táo quân về trời. Ảnh: Quốc Khánh/TTXVN
Mâm cỗ cúng ông Công ông Táo không cần quá cầu kỳ.
Cá chép là một trong những lễ vật cúng ông Công ông Táo. Ảnh: TTXVN.
Lễ vật cúng ông Công ông Táo ngày 23 tháng Chạp cần có 3 bộ áo mũ Táo quân. Ảnh: TTXVN
Sau khi thả cá, nên bỏ túi đựng cá vào thùng rác, tuyệt đối không vứt túi nilon bừa bãi gây ô nhiễm môi trường. Ảnh: TTXVN.
Đó là những hướng dẫn để hiểu và thờ cúng Táo Quân theo đúng phong tục trong điều kiện hiện nay. Hãy chuẩn bị tâm tình và cúng thành tâm để nhận được sự phước lành và bình an cho cả gia đình.
