Trong quá trình phát triển của Phật giáo, sự tương tác giữa Phật giáo và tư tưởng, văn hóa, phong tục tập quán của mỗi quốc gia đóng vai trò quan trọng. Sự phát triển của Phật giáo về thời gian và không gian tạo ra những thách thức trước Phật giáo trong việc thích ứng với con người và thời đại. Tuy nhiên, với tinh thần "tùy duyên, tùy tục", Phật giáo đã tồn tại và vững mạnh qua nhiều thăng trầm và biến cố lịch sử.
Theo Đoàn Trung, từ điển Phật học định nghĩa hai chữ "Tùy duyên" như sau: "Nương theo nhân duyên, cơ duyên. Sự vật ở cảnh ngoài đến, làm cho mình cảm xúc, ấy là duyên. Mình nương theo duyên ấy mà tu thân, hành đạo, ấy là tùy duyên, tùy duyên tức là tùy duyên hóa độ lại là môn phương tiện của Phật, Bồ tát, các ngài thấy ai có thiện căn, thiện duyên, mới vui lòng giáo hóa, truyền đạo, chớ chẳng cưỡng bách. Các ngài thừa những dịp phải, những cơ duyên thuận tiện mới giáo hóa. Đó là Tùy duyên".
Tùy duyên trong Phật giáo có nghĩa là Phật giáo tồn tại và giáo hóa thích ứng với từng thời điểm và đối tượng, sử dụng phương thức và kỹ năng truyền đạt phù hợp để mọi người dễ dàng tiếp nhận và gặt hái nhiều niềm vui và an lạc trong cuộc sống.
Với tinh thần "tùy duyên", Phật giáo không ép buộc hay cưỡng bách, mà chỉ giáo hóa những người có thiện căn và thiện duyên. Điều này cho phép Phật giáo thích ứng với tình huống và hoàn cảnh khác nhau trong quá trình tu tập và truyền đạt đạo pháp. Nếu không có sự thay đổi và thích nghi với thời cuộc, Phật giáo sẽ không còn được biết đến và hiểu rõ ngày nay.
Tuy nhiên, tinh thần "tùy duyên" không chỉ áp dụng trong việc tu tập và truyền đạo, mà còn trong cuộc sống hàng ngày. Trong cuộc sống, không ai có thể tránh khỏi sự chê trách, chỉ trích và mắng chửi từ người khác dù khôn khéo hay thánh thiện đến mấy. Nhưng nếu chúng ta sống như nguyên tắc của tinh thần "tùy duyên", tức là tùy duyên trong việc tương tác với mọi người và sự vụ này đến, làm cho mình cảm xúc, chúng ta sẽ bớt khổ, ít phiền muộn và đạt được nhiều hạnh phúc, an vui và thành công trong cuộc sống.
Tinh thần "tùy duyên" trong Phật giáo không chỉ là một khía cạnh quan trọng của tôn giáo này mà còn là một nguyên tắc sống tốt cho mọi người. Nếu nhìn thấy đức Phật trong buổi sáng, hãy sống một ngày an lạc và tùy duyên. Nếu học theo tinh thần "tùy duyên", mọi người sẽ thấy rằng cuộc sống sẽ trở nên dễ dàng hơn và đạt được nhiều niềm vui và an lạc.
Tài liệu tham khảo:
- Đoàn Trung còn, Phật học từ điển, Nxb Tổng hợp TP HCM, năm 2015, tr 1183.
- Sa môn Thích Quảng Độ dịch, Phật Quang đại từ điển, tập 6, Nxb Phương Đông, năm 2014. Tr 7293
- HT Thích Quảng Độ dịch, Đại thừa Phật giáo tư tưởng luận,Nxb Tôn giáo, năm 2012, tr206
- Hòang Đế A Dục: https://thuvienhoasen.org/a23735/dai-de-a-duc-mot-ong-vua-ho-tri-phat-phap
- HT Thích Minh Châu dịch, Tương Ưng Bộ, tập I, chương IV Tương Ưng Ác Ma.
- HT Thích Minh Châu dịch, Trung Bộ Kinh, Kinh số 115
- HT Thích Trí Tịnh dịch, Kinh Diệu Pháp Liên Hoa, phẩm Quan Thế Âm Bồ Tát phổ môn thư hai mươi lăm, Nxb Tôn giáo,năm 2011, tr 540-543.
- Nguyễn Khoa Điềm, Việt Nam là đất nước của nhân dân của ca dao thần thoại
- Nguyễn Lang, Việt Nam Phật giáo sử luận, tập 1, Nxb Lá Bối, 1973.
- Lục độ tập kinh truyện 74, tờ 39b16-20.
- Lê Mạnh Thát, Nghiên cứu về Mâu Tử, tập II, Tu Thư Vạn Hạnh, 1982, 510
- Viện văn học (1989), Thơ văn Lý-Trần, tập 2, quyển thượng, Nxb KHXH, HN, Tr.27.
- Hồ Chí Minh toàn tập, tập 8, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2000, tr 290
- Sa môn Thích Thanh Kiểm dịch, Khóa Hư Lục, Nxb Tôn giáo, năm 2003, tr 50
