Ảnh chùa Khải Tường do Emile Gsell chụp trong khoảng năm 1871-1874
Chùa Khải Tường, một ngôi tự cổ xưa, đã từng đứng vững trên một gò cao tại ấp Tân Lộc, thuộc Gia Định xưa. Ngày nay, chùa đã được dời đến vị trí số 28, Võ Văn Tần, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam[^1^]. Khải Tường được coi là ngôi chùa cổ nhất vùng đất này, mặc dù đã bị phá hủy dưới thời Pháp thuộc[^2^].
Lịch Sử
Ảnh chùa Khải Tường do Emile Gsell chụp trong khoảng năm 1871-1874
Vào khoảng năm Giáp Ngọ (1744), Thiền sư Phật Ý-Linh Nhạc (1725-1821) đã mang chi phái Lâm Tế đạo Bổn Nguyên vào miền Nam Việt Nam, mở đường cho sự phát triển của Phật giáo tại đây[^3^]. Trên đường đi, nhà sư gặp một tăng sĩ không rõ họ tên, và họ đã trở thành huynh đệ. Khi đến làng Tân Lộc, hai nhà sư đã xây dựng một am lá để thờ Phật. Sau một thời gian, nhà sư vô danh tách ra và xây một am riêng, cách am cũ vài chục mét, để thuận tiện cho việc tu hành[^4^].
Vào năm Nhâm Thân (1752), Thiền sư Phật Ý-Linh Nhạc đã tu bổ am lá thành chùa và đặt tên là chùa Từ Ân, với ý nghĩa là "nhờ lòng từ bi và ân huệ của đức Phật mà bá tánh được bình an, tạo được cuộc sống ấm no và hạnh phúc trên vùng đất mới". Cũng trong thời gian đó, nhà sư vô danh cũng tu bổ am lá trước đây thành chùa và đặt tên là chùa Khải Tường, với ý nghĩa là "mở rộng phước lành cho bá tánh"[^5^]. Khi thực dân Pháp tiến chiếm Gia Định, họ gọi chùa Khải Tường là "chùa Trước" (pagode Avancée) và chùa Từ Ân là "chùa Sau"[^5^].
Theo các tư liệu, vào ngày 23 tháng 4 năm Tân Hợi (25 tháng 5 năm 1791), chúa Nguyễn Phúc Ánh (về sau là vua Minh Mạng) đã sinh ra tại chùa Khải Tường, khi đến đó để trốn tránh quân Tây Sơn. Năm 1804, để tạ ơn che chở, vua Gia Long đã dâng cúng một tượng Phật A-di-đà bằng gỗ mít, cao 2,5m, ngồi trên tòa sen, được sơn son thếp vàng[^6^].
Năm 1832, vua Minh Mạng đã tu bổ chùa Từ Ân và đặt một mộ sư đến ở đó để tiếp tục các nghi lễ hàng năm[^7^].
Bốn ngôi chùa bị quân Pháp chiếm làm đồn
Năm 1858, quân Pháp xâm lược Đà Nẵng và năm sau đó (1859), họ đánh phá Gia Định. Chùa Khải Tường cùng các ngôi chùa Kiểng Phước, Cây Mai, và đền Hiển Trung đã bị quân Pháp chiếm và sử dụng làm đồn quân. Quan thủy quân lục chiến Pháp, Barbé, đã đưa tượng Phật ra khỏi chùa và buộc các sư rời đi. Khi đó, quan Kinh lược Nguyễn Tri Phương đang trấn áp quân Pháp và buổi tối ngày 7 tháng 12 năm 1860, quân Việt đã phục kích và giết chết Barbé khi lực lượng này đang từ chùa Khải Tường đến đền Hiển Trung[^8^].
