Quá trình tu tập đa dạng và mang đến nhiều lợi ích về giác ngộ cho những người đi theo con đường này. Mỗi người sẽ tu tập theo pháp môn phù hợp với tình hình của mình để đạt được tiến trình và nhận lợi ích thực sự từ pháp môn đó. Trong số đó, Duy thức được coi là một pháp môn tu tập quan trọng. Nó giúp chúng ta nhìn thấy được thực tế bên trong tâm thức của mình, từ đó có cái nhìn chính xác về bản thân và mọi sự kiện xảy ra trong cuộc sống.
Hình ảnh chỉ mang tính chất minh họa
Thành Duy Thức Luận của ngài Thế Thân đã giúp chúng ta hiểu rõ hơn về thân tâm và những dòng chảy bên trong mà chúng ta chưa nhận biết. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về mạt-na trong tám thức tâm vương, từ đó có lộ trình giải thoát.
Ngài Thế Thân là tác giả của nhiều bộ luận quan trọng, trong đó có Thành Duy Thức Luận được dịch sang chữ Hán bởi ngài Huyền Trang. Qua bộ luận này, chúng ta sẽ có cái nhìn chính xác và rõ ràng hơn về Duy thức, đặc biệt là Bát thức. Trong Bát thức, mạt-na đóng một vai trò quan trọng mặc dù không dễ nhận thấy và chỉ hiện ra khi chúng ta nhìn thấy chúng hiện hành.
Mạt-na là thức thứ bảy trong Bát thức, không tồn tại độc lập mà tồn tại nhờ vào các thức khác. Chỉ khi mạt-na biểu hiện ra bên ngoài, chúng ta mới nhận ra và hiểu rõ về chúng. Sự đau khổ của chúng ta xuất phát từ việc mê mải và chấp nhận mạt-na, và chấp nhận lại làm chúng ta mê mải. Như cánh tay từ thân sanh ra rồi quay trở lại người.
Mạt-na còn tượng trưng cho người giữ kho, chấp nhận tất cả những gì có trong kho là của mình. Tương tự, mạt-na tồn tại nhờ chấp nhận mạt-na làm "ngã", và chấp nhận lại làm "ngã" để sanh ra.
Tính chất của mạt-na bao gồm suy nghĩ, tính toán, so sánh, ôm lấy, bám chặt... Do đó, chúng ta tự tạo đau khổ cho bản thân và người khác. Khổ đau, sự đẹp xấu, đúng sai, phải trái, giàu nghèo, tất cả đều phát sinh từ chấp nhận mạt-na. Rồi thị phi, yêu ghét cũng xuất phát từ đây. Chấp nhận mạt-na làm nguyên nhân cho đau khổ liên tiếp, làm nảy sinh phiền não và gây đau khổ trong cuộc sống. Nếu không chấp nhận mạt-na, không có sự phiền não và đau khổ. Vì vậy, tình trạng "tôi đúng, anh sai", "tôi giỏi, anh kém" cũng xuất phát từ đây.
Mạt-na tương ứng với tâm sở bất thiện và có bốn tâm sở như sau: ngã kiến, ngã ái, ngã mạn, ngã si.
-
Ngã kiến là quan điểm, nhận thức sai lệch về cái "ngã", cho rằng cái "ngã" là sự tồn tại thực sự, từ đó tạo ra những hành động trong vòng luân hồi sinh tử. Vì nhìn sai về cái "ngã" nên phát sinh phiền não, gây đau khổ cho bản thân và người khác.
-
Ngã ái là yêu thích và say mê cái "ngã", sau đó tạo nghiệp từ đó.
-
Ngã mạn là đặt mình cao hơn và coi trọng cái "ngã", xem thường người khác.
-
Ngã si là si mê và say mê cái "ngã", không buông bỏ.
Mặc dù không quan trọng nhưng thông qua đó, chúng ta nhận thấy rằng bốn tâm sở bất thiện này đóng vai trò khiến chúng ta gặp đau khổ. Vì chấp nhận mạt-na, chúng ta luôn tạo ra nghiệp và luôn đau khổ. Nhìn ra vấn đề này giúp chúng ta hiểu sâu hơn về mạt-na, mặc dù đơn giản nhưng lại quyết định về sự khổ vui trong cuộc sống. Suy nghĩ, toan tính cũng xuất phát từ đây, chấp nhận mạt-na làm cho chúng ta mê mờ và tạo ra nghiệp trong vòng sinh tử. Mạt-na không phải là người chủ nhưng lại là một kẻ tay sai có quyền hạn khi người chủ không có mặt. Và điều quan trọng là kẻ tay sai này cho rằng tài sản của người chủ là của mình.
Mạt-na không có giá trị và không liên quan tới sự quan trọng, do đó a-lại-da nhận cảnh nào thì mạt-na sanh vào cảnh đó, và bản chất của nó tương ứng với phiền não.
Để loại bỏ mạt-na, chúng ta cần biết ba điều quan trọng. Thứ nhất là tu tập tới quả vị A-la-hán, thứ hai là nhập diệt tận định, và thứ ba là tu tập để đạt trí vô ngã.
Việc tu tập này dựa trên lời dạy của Phật qua Tứ Diệu Đế hoặc căn bản là Bát chánh đạo và nhiều hướng dẫn khác. Từ đó, chúng ta từ từ đạt tới vị Thánh nhân, không bị chi phối bởi các tư duy bất thiện. Khi chúng ta làm chủ tâm, chúng ta làm chủ cả các tư duy và hành động. Và như trong kinh Pháp Cú, đức Phật đã dạy: "Tâm dẫn đầu mọi hành động, tâm là nguyên nhân tạo ra hành động. Nếu tâm bị ô nhiễm, đau khổ sẽ theo sau. Nếu tâm thanh tịnh, an lạc sẽ theo sau".
Chúng ta cũng cần tu tập trí tuệ để có cái nhìn chính xác hơn về "ngã", để không bị chi phối bởi "ngã". Dù ở vị trí phàm phu khó nhìn rõ tâm và thực tế, nhưng với trí tuệ đạo Phật, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về chúng, đặc biệt là mạt-na và những khía cạnh tế bên trong.
Tóm lại, Thành Duy Thức Luận giúp chúng ta hiểu và nhìn rõ hơn về mạt-na. Mặc dù bài viết này còn nhiều hạn chế, nhưng qua đó chúng ta có cái nhìn chính xác hơn về mạt-na và hiểu được cách chúng hoạt động. Việc nhận biết và nhìn rõ mạt-na có ý nghĩa quan trọng không kém. Suy nghĩ, toan tính xuất phát từ đây, chấp nhận mạt-na làm mê mờ và tạo nghiệp trong cuộc sống. Mạt-na không phải là người chủ nhưng lại là một kẻ tay sai có quyền hạn khi người chủ không có mặt. Và điều quan trọng là kẻ tay sai này cho rằng tài sản của người chủ là của mình.
Hiểu về mạt-na giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về chính con người chúng ta, vì tất cả đều diễn ra trong chính chúng ta.
Tâm Mãn
