Thời gian đã đến, nắng vàng rực rỡ chiếu sáng khắp nẻo đường. Vạn Lịch, chiếc thuyền của tình yêu, lặng lẽ đậu bên bụi lau già trải dài trên bờ sông. Sương mù nhè nhẹ tràn đầy mặt nước. Trong thuyền, Vạn Lịch ngồi đếm cánh đồng.
Bên cạnh, vợ anh, với tâm huyết vá chiếc áo để sưởi ấm. Bỗng nhiên, tiếng rầm rộ nước khiến chị nhìn lên. Một người đàn ông gầy còm, trần trụi, đang đánh giậm bên kia. Gió lạnh thổi vào lòng chị, cô run rẩy. Ý nghĩ từ bi vụt lên trong tâm hồn: người đàn ông nghèo khổ đó làm sao sống qua cái lạnh rét này, trong khi chị vẫn đang cảm nhận sự lạnh thấu xương dù đã mặc bấy nhiêu quần áo lớn nhỏ. Tình thương xâm chiếm lòng người phụ nữ phúc hậu kia. Chị liếc nhìn sang, chưa kịp nói gì, anh chàng đánh giậm đột nhiên ngẩng đầu. Đôi mắt sáng, trán cao, môi dày, tuy trắng tóc vì rét mà vẫn tỏa sáng, làm chị thật thương cảm. Chị từ trong đống áo mền cũ chọn ra một chiếc và đưa cho anh.
"Này, hãy mặc cái áo này để không cảm thấy lạnh quá!" - chị nói.
Anh chàng đánh giậm ngạc nhiên, nhưng cũng cảm động. Anh lấy tay ướt lau cái áo và cảm ơn chị. "Oh, không cần phải cảm ơn gì. Chẳng qua chúng ta giúp đỡ lẫn nhau thôi. Ai cũng cần sự trợ giúp đôi khi", chị nói khi hai người đang trò chuyện như những người bạn thân.
Giữa lúc hai người vẫn đang nói chuyện, Vạn Lịch bỗng xuất hiện. Một tia sáng vô tình lướt qua đôi mắt cậu. Cậu cảm thấy bực mình và lên tiếng: "Ồ, đám voi giày kia. Tôi chỉ ngồi ở đây một lúc mà cậu dám nói chuyện với người khác, thật là ghê tởm!"
Rồi câu chuyện càng lúc càng trở nên phức tạp và cuối cùng, cậu chàng đuổi vợ xuống bến sông và sai chân sào đẩy thuyền đi.
Trong lúc người vợ đáng thương gọi trời van xin công bằng, người lái buôn chỉ cười thầm với hình ảnh một kỹ nữ yêu đương mơ màng hiện ra trước mắt.
Giận chồng đen tối, người vợ sau khi khóc lóc và trách móc, cười nhẹ và nói với anh chàng đánh giậm đang ngồi sầu: "Anh ơi, cái chuyện đã xảy ra rồi, đừng buồn nữa. Tôi đã hiểu rõ lòng muốn thay đổi của chồng từ lâu. Việc tôi cho anh chàng áo chỉ là một lời lẽ để anh ta thể hiện ý đồ riêng. Việc đau buồn và suy nghĩ vô ích không có tác dụng. Nhưng giờ đây, chúng ta chỉ có thể cùng nhau đi qua. Ai biết đâu đó không phải là ý trời đã định sẵn."
Hai người từ đó trở thành vợ chồng. Anh chàng đánh giậm hàng ngày ra bến sông đánh cá. Chị vợ ở nhà làm việc nhỏ. Trong căn nhà nhỏ ven sông, họ cùng nhau tìm được chút ấm áp của tình yêu.
Một ngày, theo lời chị vợ, anh chàng đánh giậm thay đổi công việc và đi kiếm củi trong rừng. Khi trở về, anh ta đem theo một cây quế trên vai. Chị vợ vui mừng, ngay lập tức cắt thành từng thanh nhỏ và mang đi bán. Từ việc này, gia đình anh chàng đánh giậm có vốn để buôn bán.
Tuy vậy, anh chàng không cảm thấy lỡ hẹn với công việc mới mà lại mang lại sự may mắn kỳ lạ. Anh vẫn đi kiếm củi trong rừng, mỗi lần đem theo cơm nước.
Không ngờ rằng, khu rừng ấy lại là khu rừng cấm, với một ngôi mộ của một vị vua. Xung quanh ngôi mộ, có tứ đại hầu tượng đá đứng trông rất tinh xảo. Anh chàng đánh giậm thấy thú vị và rủ rê các bức tượng ăn một bữa như mời bạn bè. Sau khi ăn xong, anh ngả người và bốn tượng đá cùng nằm xuống để cùng anh chàng ngủ trưa, chỉ đến khi anh thức dậy, anh mới dựng đứng như cũ. Nhưng một ngày, khi anh tỉnh dậy, đầu óc còn mơ màng vì chút rượu men, anh trở về ngay mà quên mất việc dựng đứng bốn tượng đá. Và sau đó, vì bận rộn, anh không vào rừng một thời gian.
Sự đánh trống lạc cối đó không ngờ đã làm chuyển động cả một khu rừng và gây phiền toái cho giấc ngàn năm của vị vua nằm dưới ngôi mộ cổ. Triều đình quyết định gửi binh sĩ đến đây để dựng lại bốn tượng đồng trước chỗ cũ. Nhưng không ai trong số đó có thể làm được điều đó. Tin đến tai anh chàng kiếm củi. Anh ta nhanh chóng nhận lời. Vợ lo lắng nói với chồng: "Chúng ta không có tài nghệ gì để giúp được, đừng mạo hiểm!" Anh chàng kiếm củi chỉ mỉm cười và trả lời: "Chẳng qua nhà không biết, bốn ông tượng ấy là bạn thân của tôi. Tôi đã mời các ông xuống thì việc nhờ các ông đứng lên chẳng khó khăn gì cả!" Thật vậy, chàng trai trẻ làm được như lời nói. Khi đến lúc thụ ân, anh hỏi vợ nên xin gì. Vợ khuyên chồng nên xin một chức kiểm soát tàu buôn đến các vùng sông.
Vậy là, một bước, vợ chồng anh chàng kiếm củi trở nên giàu có.
Trong cuộc sống, người ta đôi khi không cần phải xa nhau hẳn, mà vẫn luôn gặp gỡ nhau. Vạn Lịch, sau khi tìm được người vợ quý mến, thấy rằng số phận của anh đã lắp đặt từ lâu. Anh chia tay tình cũ và lấy lại công ăn việc làm. Nhưng không ngờ, ngày anh đạt được ước mơ lại chính là ngày cơ nghiệp của anh bắt đầu suy sụp. Sau một thời gian nghỉ ngơi và phung phí, anh phải bắt đầu cuộc tìm kiếm tiền để chi tiêu. Một ngày nọ, anh đi qua đồn cảnh sát và liền bị yêu cầu đưa giấy tờ lên. Người cảnh sát hớn hở gặp cơ hội để trả thù và yêu cầu người chủ thuyền phải thân lên trình giấy mới được đi.
Giây phút gặp gỡ mới đem lại rắc rối! Vạn Lịch cúi đầu và đến đường công cách ly vì anh dự đoán rằng bên trong giấy tờ phải có gì đó không tốt cho mình. Bỗng một giọng nói vang lên, quen thuộc và lãng mạn nhưng không xa lạ. Vạn Lịch lườm nhìn và đây chính là:
Nắng quáng đèn lòa Người trên thềm kia chính là người xưa!
Vạn Lịch choáng váng vì không ngờ và đầy xấu hổ. Anh quay người và nhảy xuống sông tự vẫn. Người vợ cố gắng ngăn lại và yêu cầu chồng cũ xuống thuyền ma chay cho người chồng mới. Sau khi trừ mọi chi phí, tài sản của Vạn Lịch còn lại được đúc thành một loại đồng tiền mang tên Vạn Lịch, để ghi lại một khúc tình ca chấp chới:
Đồng tiền Vạn Lịch, bốn chữ vàng Cùng ăn uống với nhau từ lâu Không rõ tình trước hay nghĩa sau Và bạc đen chẳng thể che giấu Dòng sông trôi lặng lẽ mãi mãi Nhưng thù hận vẫn còn ghi sâu.
(Nguồn: Tuyển tập Lan Khai, Nhà xuất bản văn học, tháng 5-2010. Bài viết từ Tạp chí Tao Đàn, số 3 - 1939.)
