Trong thế giới này, người ta thường cho rằng trí thông minh và sự ngu ngốc là hai khái niệm đối lập. Tuy nhiên, nhà tâm lý học Daniel Kahneman đã khẳng định con người không phải lúc nào cũng sắc sảo, và rằng trí thông minh cũng có thể biến thành sự ngu ngốc.
Albert Einstein đã từng nhận thức được rằng vũ trụ vô hạn và sự ngu ngốc của con người. Điều này đồng nghĩa với việc dù có thông minh đến đâu, ta cũng sẽ có các khoảnh khắc ngu ngốc. Andre Spicer, một nhà khoa học, đã tự nghi về câu nói của Einstein, khi nhận ra những hành động ngu ngốc trong cuộc sống của chính mình. Spicer tự đặt câu hỏi vì sao luôn tham gia vào những cuộc họp vô nghĩa hoặc tiêu tiền mà không suy nghĩ trước, rồi dành nhiều năm để viết một báo cáo khoa học chỉ có vài chục người đọc.
Điều đó đáng ngạc nhiên khi ông đọc một bài nghiên cứu về môi trường công sở và nhận ra rằng mọi người cũng thực hiện những hành động ngốc nghếch giống như mình. Có những người trưởng thành lại thích tham gia vào các khóa huấn luyện dành cho trẻ em, trong khi người quản lý lại tập trung đọc các bài viết đã được chuẩn bị sẵn thay vì phân tích dữ liệu cho nhân viên. Có vẻ như họ không muốn suy nghĩ hay đặt ra các câu hỏi cần sự thông minh, và cuối cùng, lại mô tả công việc của mình như một sự ngớ ngẩn.
Trong thực tế, chỉ số IQ, thang đo truyền thống về trí tuệ, không phản ánh chính xác sự thông minh của một người. Theo Spicer, IQ chỉ tập trung vào năng lực logic, nhưng thiếu đi hai khía cạnh khác của trí tuệ: sáng tạo và thực tiễn. Chúng ta thường tự hào mình là những bộ não thông minh nhất trên hành tinh, nhưng sự thiếu kỹ năng thích ứng trong cuộc sống và cách hoàn thành công việc trơn tru không phải là sự thông minh mà chỉ số IQ đo lường.
Ví dụ về những thiên tài có chỉ số IQ cao hơn cả Albert Einstein như Chris Langan và Oppenheimer cho thấy thông minh không chỉ đơn thuần là chỉ số. Chris Langan đã để mình trôi dạt theo số phận mà không tìm kiếm giải pháp, trong khi Oppenheimer đã tận dụng cơ hội và không chấp nhận số phận. Sự khác biệt lớn nhất giữa hai người này chính là trí tuệ thực tiễn, xuất phát từ thái độ và kỹ năng giao tiếp xã hội.
Theo Andre Spicer, trong 20 năm đầu đời, con người khám phá trí tuệ phân tích, nhưng trong chặng đường còn lại, ta tìm cách giải thích vì sao thiếu sự sáng tạo và trí tuệ thực tiễn. Những người thông minh thường dễ tìm đường tắt trong suy nghĩ, và điều quan trọng là không tự mãn. Spicer cười và nói rằng, đơn giản, không phải lúc nào chúng ta cũng động não. Người thông minh có thể dễ dàng bỏ qua việc đánh giá thông tin ban đầu và tận dụng các đường tắt trong não để phản ứng nhanh hơn. Vì vậy, quan trọng là luôn cẩn trọng trong mọi tình huống và không tự đánh giá quá mình.
Câu hỏi đặt ra là sự ngu ngốc có nghĩa là kém thông minh hay là làm những điều ngớ ngẩn? Không hẳn, hai điều này không liên quan tới nhau. Người có chỉ số IQ cao cũng có thể làm những điều buồn cười. Hơn nữa, một số nghiên cứu chỉ ra rằng hành vi ngu ngốc còn phụ thuộc vào sự mong đợi của người khác. Thực tế là hành động ngu ngốc thường bắt nguồn từ hiệu ứng đám đông, khi ta bị ảnh hưởng bởi ý kiến đa số, chứ không phải do cá nhân riêng.
Khoa học đã chỉ ra ba lý do chính để đánh giá sự ngu ngốc của con người, bao gồm sự tự mãn, kém kiềm chế và mất trí. Ngoài ra, sự ngu ngốc còn phụ thuộc vào môi trường và quyết định của đám đông. Đôi khi, sự thông minh có thể đẩy chúng ta vào những sai lầm không mong muốn.
Trong "Tư duy nhanh và chậm", Daniel Kahneman nhận thức rằng cả ông và chúng ta đều có những điểm yếu trong tư duy mà khó có thể nhận ra hoàn toàn. Sự tự mãn, thiếu linh hoạt và đánh giá quá thấp về bối cảnh là những trở ngại lớn trong quá trình tư duy. Hiệu ứng mỏ neo là một loại thiên kiến nhận thức mà con người dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin sẵn có ban đầu. Điều này tạo ra một mỏ neo, trao cho não một dấu hiệu trước khi đưa ra quyết định cuối cùng. Vì vậy, nhiều nhà tâm lý học đã gọi hiện tượng này là hiệu ứng mỏ neo, nhận thấy năng lực tự nhận thức không hữu ích như chúng ta tưởng.
Trên thực tế, trí tuệ phổ quát bao trùm tất cả mọi sinh vật sống, nhưng đôi khi nó không quyết định liệu chúng ta đưa ra nhận định đúng hay sai. Biết nhiều chưa hẳn là thành công. Một ví dụ được Spicer đưa ra là câu đố về loài tảo: nếu mỗi ngày số lượng tảo nhân đôi so với ngày trước đó, thì mất bao lâu để tảo chiếm một nửa hồ nước nếu cần 48 ngày để lấp đầy hồ. Ông đã thử đặt câu hỏi này cho những người có chỉ số IQ rất cao, và 98% trong số họ đều trả lời 24 ngày một cách tự tin, trước khi nhận ra là hoàn toàn sai.
Chúng ta thường sai vì tư duy thông thường dẫn dụ não đi theo lối mòn trong câu hỏi. Hiệu ứng mỏ neo làm cho chúng ta bị chi phối bởi thông tin ban đầu và tạo ra một mỏ neo trước khi đưa ra những phán đoán tiếp theo. Vì vậy, trí thông minh của chúng ta khó thể phân tích và dẫn đến việc mắc lỗi. Hiệu ứng mỏ neo là cơ sở để khoa học tin rằng sự thông minh có thể dễ dẫn đến những sai lầm trong tư duy. Sự thông minh không phải là vị cứu tinh, khi Daniel Kahneman tiết lộ rằng gần 60% sinh viên Harvard, Princeton và MIT đã trả lời sai câu đố gậy-bóng.
Trong kết luận, sự ngu ngốc và trí thông minh không phải là hai đối tượng trái ngược. Người có chỉ số IQ cao cũng có thể làm những điều buồn cười. Hiệu ứng đóng khung tâm lý xuất hiện, khi não tự đánh giá dựa trên cảm xúc của mình. Quan điểm này tạo ra những hạn chế trong tư duy, làm cho chúng ta dễ mắc lỗi. Vì vậy, luôn cẩn trọng và không tự mãn để tránh sự ngu ngốc trái với trí thông minh của mình.
