Khổ (苦) là một khái niệm quan trọng trong Phật giáo, là cơ sở của Tứ diệu đế. Khổ không chỉ là những cảm thụ khó chịu mà còn dùng để chỉ tất cả mọi hiện tượng vật chất và tâm thức xuất phát từ Ngũ uẩn, chịu dưới quy luật của sự thay đổi và biến hoại. Khổ xuất phát từ Ái (tṛṣṇā) và con đường thoát khổ là Bát chính đạo.
Tam khổ
Xét theo nguyên nhân và mức độ gây khổ, có tam khổ (ba loại khổ):
- Khổ khổ: Nghĩa là khổ vì những sự khổ của thế tục, chẳng hạn khổ vì đói khát, khổ vì phải trải nạn chiến tranh. Đây là mức độ khổ thấp nhất mà ai cũng cảm nhận được.
- Hoại khổ: Nghĩa là khổ vì sự thay đổi. Ở cấp độ này, ngay cả những kinh nghiệm tưởng có vẻ khoái lạc thì cũng là khổ. Sự vui sướng chỉ là tương đối và sẽ mất đi sau một thời gian.
- Hành khổ: Nghĩa là cái khổ bao trùm tam giới, sáu cõi (tất cả chúng sanh trong luân hồi). Cái khổ này nối tiếp nhau kéo từ đời này sang đời khác một khi con người vẫn nằm trong vòng vô minh.
Bát khổ
Bát khổ là tám nỗi khổ xét theo hình thức sự việc, thuộc loại Khổ khổ trong Tam khổ:
- Sinh khổ: Con người khổ trong sự sinh sống, từ khi còn là bào thai trong bụng mẹ cho đến khi sống trên đời.
- Lão khổ: Khi đến tuổi già, con người trải qua những khổ đau về thân thể và sức khỏe.
- Bệnh khổ: Con người chịu đau đớn và khổ sở khi mắc bệnh.
- Tử khổ: Khi sắp chết, con người sợ hãi tinh thần và phải đối mặt với sự tan rã của thân xác sau khi chết.
- Ái biệt ly khổ: Con người chịu khổ khi yêu và phải chia lìa với những người mình yêu.
- Sở cầu bất đắc khổ: Con người khổ khi không thỏa mãn mong muốn và khao khát của mình.
- Oán tánh hội khổ: Con người chịu khổ khi phải tiếp xúc với những thứ mà không thích hoặc oán ghét.
- Ngũ uẩn khổ: Con người chịu khổ vì sự hội tụ và xung đột của ngũ uẩn trong cơ thể.
Trên đây là những khái niệm cơ bản về khổ trong Phật giáo. Hiểu rõ về khổ giúp chúng ta nhìn nhận đúng về cuộc sống và tìm kiếm con đường thoát khỏi khổ đau.
