A-di-đà Phật (阿彌陀佛) hay còn gọi là Amitābha, Amida hoặc Amitāyus, được coi là đức phật vô lượng thọ , là một trong những vị Phật được thờ trong Phật giáo Đại thừa. Với ý nghĩa là ánh sáng và thọ mạng vô lượng, A-di-đà Phật là một vị thế lực cứu độ và đang cư ngụ tại thế giới Sukhāvatī (Cực lạc) ở phía phương Tây.
Tính cách và vai trò của A-di-đà Phật
A-di-đà Phật được miêu tả với ánh sáng rạng rỡ và không gây mù loà hay thiêu đốt. Ngài cũng được liên kết với ánh trăng và là mẫu hình mạnh mẽ của thề nguyện và thánh danh. Trong ấn thiền định, A-di-đà thường được thể hiện trong tư thế dhyānamudrā (tư thế thiền định) hoặc abhayamudrā (tư thế phòng hộ khỏi sợ hãi và nguy hiểm).
A-di-đà Phật có vai trò đón chào những chúng sinh đã khuất và dẫn họ đi tái sinh trong đất nước thanh tịnh của Ngài. Niềm tin vào A-di-đà còn đi kèm với niềm tin vào bồ tát Quán Thế Âm và Đại Thế Chí. Tịnh độ tông tin rằng niệm Phật A-di-đà và tu Tịnh độ là cách nhanh nhất để đạt giải thoát.
Nguồn gốc và lịch sử của A-di-đà Phật
Phật A-di-đà lần đầu tiên được nhắc đến trong kinh vô lượng thọ , được cho là được Phật Thích-ca Thuyết khi còn tại thế. Tuy vậy, nguồn gốc của niềm tin này đã gây tranh cãi và không có bằng chứng chính xác về sự hiện diện của A-di-đà Phật trong lịch sử.
Một số học giả cho rằng niềm tin vào A-di-đà là một sản phẩm của các học giả Phật giáo trong thế kỷ thứ nhất trước công nguyên. Tuy nhiên, các bằng chứng khảo cổ cho thấy tư tưởng về A-di-đà đã tồn tại từ thế kỷ thứ nhất trước công nguyên, có thể do sự dịch chuyển và truyền bá từ vương quốc Gandhāra đến Trung Quốc.
Tịnh độ tông và niềm tin vào A-di-đà Phật
Tịnh độ tông là nhóm tín hữu chú trọng vào niềm tin và sự trợ giúp của A-di-đà Phật để đạt được giải thoát. Tuy nhiên, các tông phái Phật giáo khác như thiền tông và Phật giáo nguyên thủy không tụng niệm câu "Nam Mô A-di-đà Phật".
Trong Phật giáo Tây Tạng, đại sư Liên Hoa Sinh và Ban-thiền Lạt-ma được cho là các hóa thân của A-di-đà Phật. Ngoài ra, cũng có truyền thuyết rằng Đại Sư Vĩnh Minh Diên Thọ là hóa thân của A-di-đà Phật.
Sự ảnh hưởng và niềm tin vào A-di-đà Phật
Niềm tin vào A-di-đà Phật đã lan rộng và có ảnh hưởng lớn đến phong cách thức tụng, tu hành và tư tưởng của người theo Tịnh độ tông. Sự đa dạng trong phương pháp và đối tượng thờ cúng đã tạo nên sự chồng chéo giữa các vị cứu thế và những hình tượng thiêng liêng.
Tuy nhiên, niềm tin vào A-di-đà và niềm tin vào tự tu và tự giải thoát cũng đã gây nhiều tranh cãi và đối đầu trong giáo lý Phật giáo. Mỗi tông phái có quan điểm và lý luận riêng về việc đạt đạo và giải thoát.
Dù không có bằng chứng chính xác về lịch sử và nguồn gốc của A-di-đà Phật, niềm tin vào Ngài vẫn còn sự phổ biến và ảnh hưởng mạnh mẽ trong Phật giáo Đại thừa và các nước Đông Á.
Ảnh: Tượng Phật A-di-đà ngồi, phía tây Borobudur (Java, Indonesia), khoảng năm 1863-1866. Amitabha, thời Kamakura, thế kỷ 12, 13, gỗ với vàng lá và đôi mắt dát pha lê - Bảo tàng Quốc gia Tokyo.
