Địa ngục đã luôn là một chủ đề đầy bí ẩn và hấp dẫn trong nhiều tôn giáo và văn hóa trên toàn thế giới. Trong Phật giáo, địa ngục được coi là một trong ba thế giới, nơi mà những kẻ ác sẽ phải trải qua những hình phạt và khó khăn.
Vào thời Bắc thuộc, có một bức thư tranh luận giữa Đạo Cao và Pháp Minh với Lý Miễu, một nhà triết học thời Lưu Tống, đã cho chúng ta một cái nhìn về địa ngục. Trích dẫn từ bức thư: "Quần sinh ngủ dài trong tam hữu; chúng thức mờ mãi giữa lục trần. Nổi chìm trong chúa tử sinh; lũ lượt theo vành luân chuyển. Hình hài tạm như quán trọ; tinh thần như khách qua khe. Lại qua ba ác mà khổ sở; bận bịu tám nạn mà chua cay. Hân hoan vui tạm; Lo lắng mãi đeo. Một thân chết rục; lại tiếp một thân". Đoạn trích này cho thấy sự kết nối giữa địa ngục và thế giới thường.
Sang thế kỷ X, ta thấy sự xuất hiện của những biểu hiện hình phạp hà khắc (bạo lực) để trừng phạt những kẻ chống lại triều đình. Đồng thời, cũng có những nỗ lực sám hối như xây trăm kinh tràng cầu siêu để giải thoát khỏi địa ngục. Đây là một cách để hiểu rõ hơn về những hình dung địa ngục và tác động của chúng.
Bích họa quỷ tốt và địa ngục vạc dầu sôi ở Vân Long, Ninh Bình. Ảnh: Hà Chung.
Tuy nhiên, những bích họa tại động Thúi Thó (Vân Long, Ninh Bình) lại cho thấy những cảnh tra tấn dưới địa ngục. Những hình ảnh này nhắc nhở những kẻ ác về những hình phạt mà họ có thể gặp phải trong cuộc sống.
Trong thời đại Lý, đạo Phật trở thành một tôn giáo hoàng gia và bắt đầu xuất hiện hàng chục văn bia, đa số là bia chùa Phật. Mặc dù không có nhiều tư liệu trực tiếp về địa ngục trong thời Lý, có một số tài liệu kể về sự sống chết và đào hiếu trong đạo Phật.
Cuốn “Phật thuyết đại báo phụ mẫu ân trọng kinh” là một trong những bản dịch kinh Phật sang tiếng Việt sớm nhất, mô tả về việc báo hiếu cha mẹ trong một kiểu nhiễu Phật để thoát khỏi địa ngục.
Cuốn kinh này cũng đề cập đến nhiều hình phạt khác nhau dưới địa ngục, như câu đồng móc lưỡi, cày sắt cày thân, dùi giũa đâm người,... Đây là những hình dung về địa ngục và những hình phạt mà những kẻ ác sẽ phải trải qua.
Đến thời Trần, Phật giáo đã có những bước tiến mới trong việc mở rộng sự hiểu biết về địa ngục. Vua Trần Thái Tông soạn "Khóa hư lục", một cuốn sách khoa nghi, mô tả về nghiệp báo dưới địa ngục. Trong tác phẩm này, ông miêu tả những hình phạt khủng khiếp như ở địa ngục Kiếm Thụ, Núi Đao và Hoạch Thang.
Điều này cho thấy rằng hình dung về địa ngục đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa và tôn giáo Việt Nam. Những hình ảnh này có tác dụng răn dạy và tạo động lực cho con người tuân thủ đạo đức và sống đúng luân thường.
Trên cơ sở này, Phật giáo đã tạo ra một sức sống mới và có khả năng hoằng hóa những người hành đạo trong xã hội. Đạo hiếu và triết lý nhân quả là những khái niệm cơ bản trong Phật giáo, giúp tăng cường sự hoằng dương và tạo điều kiện cho sự phát triển của tôn giáo này.
Hình dung về địa ngục đã và đang có sự ảnh hưởng sâu sắc trong văn hóa và tôn giáo Việt Nam. Nó không chỉ là một phần trong việc hiểu rõ sự sống chết mà còn mang ý nghĩa sâu xa về đạo hiếu và đạo đức con người.
Thông qua những hình ảnh và câu chuyện về địa ngục, chúng ta có thể thấy rằng con người cần phải sống đúng với đạo và tuân thủ những nguyên tắc đạo đức. Địa ngục là một hình phạt cho những kẻ ác và cũng là một khởi đầu mới cho những người đã sám hối và tuân theo đạo Phật.
Con gánh cha mẹ nhiễu núi Tu Di. Nguồn: Đại báo phụ mẫu ân trọng kinh, tr.24a.
Với những hình ảnh và những câu chuyện về địa ngục, chúng ta có thể thấy rõ rằng sự hiểu biết về địa ngục đã góp phần quan trọng trong việc tạo nên một xã hội tốt đẹp và đạo đức.