Diệt Đế là khái niệm trong Phật giáo để chỉ việc loại bỏ dục vọng và phiền não. Đế mang ý nghĩa của sự thật, chân lý, mà đạt được thông qua sự sáng suốt và thuyết minh của trí tuệ. Diệt Đế nghĩa là cảnh giới tốt đẹp mà mọi người có thể đạt được sau khi đã loại bỏ hết mọi phiền não, mê mờ và thoát khỏi vòng luân hồi sanh tử.
Diệt Đế và Tứ Diệu Đế
Khi nói về Tứ Diệu Đế, Đức Phật nói về cả sự đau khổ và sự an lạc. Sau khi trình bày về khổ đau và nhân quả, Đức Phật tiếp tục giải thích về sự tịnh và sự an lạc. Đó là sau khi đã dạy về khổ đế và tập đế, Đức Phật tiếp tục chỉ dạy về diệt đế và đạo đế.
Một số người chỉ nhìn thấy hai phần đầu của Tứ đế là khổ và tập, và họ cho rằng Phật giáo mang tính bi quan và trìu mến đời sống. Nhưng thực tế là Đạo Phật không chỉ tập trung vào những khía cạnh u ám của cuộc sống; nó còn dạy chúng ta nhìn thấy khả năng thay đổi và tạo dựng cuộc sống tốt đẹp hơn. Đây chính là tình yêu đời, lạc quan, và niềm tin vào khả năng của chính mình và chúng sanh. Cảnh giới mà Đức Phật trình bày ở đây hoàn toàn trái ngược với cảnh giới đen tối và đau khổ mà chúng ta đang trải qua. Đó chính là cảnh giới huy hoàng và an lạc, mà chỉ những người đã loại bỏ dục vọng và mê mải mới đạt được.
Diệt Đế là gì?
Vì sao gọi là Diệt Đế? Diệt có nghĩa là loại bỏ, trừ đi. Ở đây, Diệt Đế mang ý nghĩa loại bỏ dục vọng và phiền não. Đế đề cập đến sự thật và đúng đắn, được hiểu thông qua trí tuệ sáng suốt và thuyết minh. Diệt Đế, trong tiếng Pali, gọi là "Nirodha Dukkha", đề cập đến sự thật và đúng đắn về cảnh giới tốt đẹp mà Đức Phật đã giảng dạy, nơi mọi người có thể đạt được sau khi loại bỏ hết phiền não và mê mờ.
Phiền não và mê mờ là nguyên nhân gây đau khổ, như đã được Đức Phật giảng trong Tập đế. Đau khổ là kết quả, trong khi tập là nguyên nhân. Để loại bỏ khổ đau hoàn toàn, chúng ta phải loại bỏ nguyên nhân của nó. Tương tự như việc nhổ cỏ, chúng ta phải gốc rễ sâu bên trong đất mới có thể loại bỏ cây hoàn toàn.
Phật đã dạy rằng: "Các bạn phải biết, nhờ tập phiền não mới có khổ sanh tử, vì vậy bạn phải loại bỏ phiền não tập. Khi đã loại bỏ, bạn phải giữ chặt nơi đã loại bỏ để không đưa ra nữa. Khi đạt được đạo Niết Bàn, bạn đã loại bỏ hết phiền não và không còn khổ hoàn hồi nữa". Vì vậy, để giải thoát, chúng ta phải tu hành. Và tu hành chính là việc loại bỏ dục vọng và phiền não. Mỗi lần loại bỏ một phần phiền não, chúng ta tiến gần hơn đến giải thoát, tương tự như viên phao: Càng loại bỏ nặng nề, nó lại nổi lên trên mặt nước.
Diệt Đế: Những giai đoạn tu chứng
Như đã biết trong bài tập đế, tập nhân phiền não rất phức tạp. Có những phiền não mong manh, dễ bỏ qua; nhưng cũng có những phiền não sâu kín, đã đâm sâu vào tâm thức từ nhiều kiếp sống, rất khó loại bỏ. Vì tính chất sâu sắc của những phiền não đó, việc loại bỏ cũng phải tuần tự, theo từng giai đoạn. Có hai giai đoạn tu chứng chính là:
-
Kiến đạo sở đoạn: Loại bỏ những sai lầm về phần lý trí. Đây là việc loại bỏ những tư tưởng sai lầm do sự tác động của sách vở và những người tri kiến không chân chính. Nếu gặp được giáo sư Minh sư, nhận ra chân lý, chúng ta sẽ loại bỏ được những sai lầm đó. Việc loại bỏ những phiền não này được gọi là "Kiến đạo sở đoạn".
-
Tu đạo sở đoạn: Loại bỏ những phiền não sâu kín, đã trở thành thói quen như sự chấp ngã, say đắm nhục dục, tham, giận, kiêu căng, v.v... Những phiền não này đòi hỏi nhiều công phu và kiên nhẫn trong tu tập để loại bỏ. Vì vậy, được gọi là "Tu đạo sở đoạn".
Diệt Đế: Các tầng bậc tu chứng
Như đã nói ở trên, tu tập qua các giai đoạn trên sẽ dẫn chúng ta đến những tầng bậc cao hơn trong tu chứng. Hãy cùng điểm qua các tầng bậc tu chứng mà một hành giả cần trải qua:
-
Tứ gia hạnh: Là giai đoạn đầu tiên trong tu chứng, người tu hành cần tránh xa những tà thuyết và hướng tâm và tư duy vào chân lý. Để nhận thức được sự vô thường, vô ngã, bất tịnh và tứ đế của cuộc sống. Nhờ sự tiếp xúc với chân lý như vậy, những sai lầm và kiến hoặc sẽ tan biến và không còn. Cần nhiều thời gian và công phu để từ những tư tưởng và thành kiến sai lầm của thế gian, chúng ta có thể tiếp cận với Thánh quả.
-
Tu đà hoàn: Là quả Tu đà hoàn, tức Dư lưu quả. Ở quả vị này, ý thức đã sáng suốt, không còn bị mê lầm nữa, nhưng thất thức vẫn còn chấp ngã, phải trở lại trong cõi Dục. phải sanh vào cõi Dục để loại bỏ hết mê lầm ở đấy. Sau đó mới tiến đến bậc A La Hán.
-
Tư đà hàm: Là quả Tư đà hàm, tức Nhất lai. Khi đã loại bỏ những phiền não sâu kín của A lại da thức, chúng ta cần quay lại một lần nữa trong cõi Dục để loại bỏ hết 3 phần phiền não còn lại. Việc loại bỏ những phiền não này đòi hỏi nhiều công phu hơn và kiên nhẫn hơn. Sau khi loại bỏ, chúng ta sẽ tiến lên bậc A na hàm.
-
A na hàm: Là quả A na hàm, tức Bất lai. Đây là bậc cao nhất trong Thanh Văn Thừa. Ở bậc này, chúng ta đã loại bỏ chấp ngã, loại bỏ tình yêu tham nhũng và chúng ta sẽ không còn bị sanh tử khổ đau chi phối. Chúng ta đã đoạn được sai lầm của cõi trời Phi Phi Tưởng và không còn ràng buộc với các cõi trời đó nữa. Bậc A La Hán cũng chia thành hai bậc, tùy thuộc vào căn cơ của từng người:
- Bất hồi tâm độn A La Hán: Là bậc A La Hán trầm không trệ tịch, không phát tâm xoay về Đại Thừa.
- Hồi tâm đại A La Hán: Là bậc A La Hán lợi căn lợi trí, phát tâm xoay về Đại Thừa rộng lớn.
- A La Hán: Là quả A La Hán, tức không còn sự sanh tử. A La Hán đã đạt được ba nghĩa quan trọng: ứng cúng, phá ác và vô sanh. Những vị A La Hán này không còn sanh lại trong cõi Dục nữa, họ đã hoàn toàn giải thoát khỏi sự trói buộc của sanh tử luân hồi. Loài vật chấp ngã trong chúng ta đã được diệt, không còn hiện diện trong A-Lại Đa Thức của chúng ta.
Như vậy, từ Diệt Đế và các tầng bậc tu chứng, chúng ta có thể thấy giá trị và sức mạnh của tu tập trong việc loại bỏ dục vọng và phiền não. Chỉ có thông qua việc tu tập và đạt được những giai đoạn tu chứng, chúng ta mới có thể đạt được cảnh giới cao nhất trong tu hành.