Cuộc sống là một chuỗi liên tục của sự thay đổi và biến đổi. Trong đạo Phật, khái niệm vô thường (Anicca hay Anitya trong tiếng Phạn) được coi là một đặc tính không thể phủ nhận của mọi sự vật và hiện tượng. Vô thường tồn tại để nhắc nhở chúng ta rằng không có gì trên thế giới này là vĩnh cửu và bền vững.
Phật dạy đời là vô thường
Đời là vô thường - câu nói này ta nghe thấy rất nhiều. Đúng vậy, đời là không thể trụ lại mãi mãi, không thể không thay đổi. Vì vậy, không nên lạm dụng tâm và thân, danh vọng, giàu sang, hay bất cứ thứ gì có thể nảy sinh trong tâm trí của chúng ta. Hãy trân trọng từng khoảnh khắc trong cuộc sống, vì đó là món quà hiện tại của chúng ta trên tay.
Nhưng có người có thể lý giải rằng: "Tôi là Nguyễn Văn Bảnh, một thằng nhóc lỳ lợm từ nhỏ đến lớn. Nguyễn Văn Bảnh vẫn là Nguyễn Văn Bảnh không có gì thay đổi. Ngọn núi Himalaya phủ tuyết trắng hàng triệu năm cho đến bây giờ, cớ sao lại nói đời là vô thường, luôn thay đổi? Một triệu năm sau nữa thì núi Himalaya vẫn thường trụ như thế!" Vậy vô thường có nghĩa là gì? Chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về thuật ngữ "vô thường" trong đạo Phật.
Vô thường là gì?
Vô thường là một trong những học thuyết nền tảng trong Phật giáo. Từ "vô" có nghĩa là "không" hay "không thật", và từ "thường" có nghĩa là "thường còn" hay "bền vững". Từ đó, vô thường được hiểu là không có gì trên thế giới này có thể kéo dài và không thay đổi. Tất cả sự vật và hiện tượng trong vũ trụ đều không ở yên trong một trạng thái duy nhất, mà luôn biến chuyển và thay đổi liên tục.
Cuộc sống của con người cũng chịu ảnh hưởng bởi nguyên lý vô thường thông qua quá trình lão hóa và sự thay đổi không ngừng. Tuy nhiên, Phật giáo gợi ý rằng, thoát khỏi khổ đau của vô thường là có thể thông qua Niết bàn.
Ý nghĩa của vô thường trong Phật giáo
Theo đạo Phật, có 4 tiến trình mà con người không thể kiểm soát và không ai có thể thay đổi: Thành (sinh), Trụ (lão), Hoại (bệnh), Không (tử). Đức Phật đã cho rằng không có một thực tại vĩnh cửu hay cố định tồn tại. Tất cả mọi thứ đều thay đổi và vô thường.
Để giảm bớt khổ đau, Phật giáo khuyến nghị chúng ta hiểu rõ về vô thường và sống chứng ngộ nó. Chúng ta cần nhận biết rằng đau khổ không phải là một đặc tính vốn có của vô thường, mà là do chúng ta bám víu vào những thứ vô thường đó. Giải pháp cho đau khổ là chấm dứt sự bám víu, không phải là trốn thoát khỏi thế giới này.
Hiểu đúng về vô thường giúp chúng ta sống trong hiện tại và biết trân trọng từng khoảnh khắc của cuộc sống. Chúng ta không cần phải lo lắng về những thay đổi mà chúng ta không thể tránh khỏi, mà thay vào đó, chúng ta có thể hướng tới giải phóng thông qua sự hiểu biết về vô thường và vô ngã.
Cách quán vô thường trong cuộc sống hàng ngày
Để thực hành quán vô thường trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta có thể áp dụng các phương pháp sau:
- Quán thân thể vô thường: Nhận thức về quá trình sinh lão bệnh tử trong cuộc đời để nhìn nhận rõ rằng thân thể là vô thường và không bền vững. Tuy vậy, không nên bỏ bê hay hủy hoại thân thể, mà nắm bắt cơ hội để thực hiện những việc có ý nghĩa, lợi ích cho bản thân và mọi người.
- Quán tâm vô thường: Nhận biết sự thay đổi của các cảm thụ và nhận thức rằng cảm thụ không kéo dài mà luôn biến đổi. Điều này giúp chúng ta không bị chấp thủ bởi cảm thụ và không gắn bó quá mức với những trạng thái cảm xúc nhất thời.
- Quán pháp vô thường: Nhận thức rằng tất cả mọi sự vật và hiện tượng trên thế giới đều vô thường và không thể tránh khỏi sự thay đổi. Nhìn nhận cuộc sống với ý thức về vô thường giúp chúng ta trân trọng từng khoảnh khắc của sự sống và sống trong chánh niệm tỉnh giác.
Hiểu rõ về vô thường và áp dụng nó vào cuộc sống hàng ngày giúp chúng ta giảm bớt khổ đau và tìm được an lạc.