Sống đẹp từng giây phút với vô thường
Vô thường không chỉ là một khái niệm, mà còn là một tuệ giác sâu sắc. Nhiều người thường cố gắng kiên nhẫn giữ lấy sự ổn định và vững chắc trong cuộc sống. Khi nghe đến vô thường, họ thường đánh mất sự tự tin. Nhưng vô thường không phải lúc nào cũng tiêu cực, thậm chí nó mang lại nhiều điều tích cực. Mọi thứ đều vô thường, kể cả sự bất công, cảnh nghèo khổ, ô nhiễm và cả hiện tượng "trái đất nóng lên" (global warming). Trong cuộc sống, chúng ta có thể gặp phải sự hiểu lầm, bạo lực, xung đột và tuyệt vọng, nhưng nhờ vô thường, chúng ta có thể thay đổi những điều này bằng tuệ giác sống trong hiện tại.
Tuy nhiên, đôi khi chúng ta quên mất về vô thường. Trên lý thuyết, chúng ta biết rằng tất cả mọi thứ đều vô thường, nhưng ta quên rằng có một ngày, những người thân yêu sẽ bị bệnh và chết đi. Ta quên rằng chính mình cũng sẽ chết. Ta thường nghĩ rằng mình sẽ sống mãi mãi. Và do đó, ta thiếu tuệ giác về vô thường để sống đẹp từng giây phút, để trân quý những người thân yêu. Rất nhiều người đã khổ sở khi người thân ra đi, không phải vì họ thương nhớ mà vì hối tiếc vì không dành thì giờ gần gũi và không chăm sóc đúng mức. Có thể ta đã không công bằng trong đối xử với họ. Bây giờ, khi họ đã không còn nữa, ta mang nỗi tiếc nuối và tội lỗi. Nếu có tuệ giác vô thường, chúng ta sẽ biết rằng một ngày nào đó, những người thân yêu sẽ chết, và hôm nay, chúng ta phải làm tất cả những gì có thể để mang lại hạnh phúc cho họ. Đừng chờ đến ngày mai. Ngày mai có thể quá muộn. Nếu biết sống theo tuệ giác vô thường, chúng ta sẽ không mắc phải quá nhiều sai lầm. Chúng ta có thể hạnh phúc ngay từ bây giờ. Chúng ta có thể yêu thương và chăm sóc những người thân yêu ngay hôm nay. Đừng lo lắng về tương lai để rồi đánh mất bản thân và cuộc sống. Cuộc sống chỉ có mặt trong khoảnh khắc hiện tại.
Bụt đã dạy vô thường như một tuệ giác. Bụt không bi quan, mà chỉ muốn nhắc nhở chúng ta rằng, sự sống rất đáng trân quý và chúng ta cần trân quý sự sống từng giây phút. Duy trì niệm vô thường như vậy sẽ đem lại tuệ giác vô thường. Nhờ tuệ giác vô thường, chúng ta không bị tuyệt vọng, sân hận và cuốn đi bởi những suy nghĩ tiêu cực. Tuệ giác vô thường dẫn dắt chúng ta biết cần làm gì và không nên làm gì để thay đổi hoàn cảnh. Nhờ vô thường, không có gì là không thể làm được.
Nếu không có tuệ giác, chúng ta sẽ nghĩ rằng quyền lực là do chính mình tạo ra, chỉ thuộc về riêng mình. Nhưng có một tuệ giác khác chúng ta có thể đạt được, đó là tuệ giác vô ngã. Vô ngã không có nghĩa là chúng ta không tồn tại. Vô ngã chỉ có nghĩa là chúng ta không phân biệt riêng biệt bản thân. Nguồn gốc của nhiều đau khổ là do tâm phân biệt, phân biệt giữa mình và người khác, do ý niệm về một cái ngã riêng biệt. Hãy nhìn vào con của bạn, bạn sẽ thấy rằng con trai hoặc con gái bạn chỉ là sự tiếp nối của bạn. Giống như cây bắp là sự tiếp nối của hạt bắp, con cái là sự tiếp nối của cha mẹ. Trong con người, có tế bào của cha mẹ. Cha và con không phải là một người, nhưng cũng không phải là hai người. Khi người cha nhận ra điều này, ông đã có tuệ giác vô ngã, cha đau khổ thì con cũng đau khổ,và ngược lại. Tương tự, giận dữ với con của mình cũng là tự giận mình, giận dữ với cha của mình cũng là tự giận mình. Rất rõ ràng. Khi ta đã thực chứng tuệ giác vô ngã, không còn phân biệt giữa bạn và con trai, con gái bạn, thì cơn giận của bạn sẽ tan biến. Bạn đang cạnh tranh quyền lực, nhưng nếu biết quán chiếu vô ngã, bạn sẽ hiểu rõ cần phải làm gì và có thể chấm dứt đau khổ của chính mình và của những người liên quan đến cuộc cạnh tranh đó. Bạn sẽ biết rằng sân hận của họ cũng là sân hận của bạn, đau khổ của họ cũng là đau khổ của bạn, hạnh phúc của họ cũng là hạnh phúc của bạn. Khi cánh tay trái của tôi đau nhức, tôi sẽ chăm sóc, xoa bóp, tôi làm mọi cách để cánh tay trái không đau nhiều hơn mà không giận dỗi với nó. Khi tôi có một đệ tử đáng yêu, tôi cũng cùng thực hiện như vậy. Tôi không giận dữ đệ tử của mình mà chỉ cố gắng chăm sóc người đệ tử đó như tôi đã chăm sóc cánh tay trái. Bởi vì tôi biết rằng giận dữ đệ tử cũng là tự giận mình và không giúp ích gì. Nhưng chúng ta chỉ có thể hành xử khôn ngoan như vậy khi đã thực chứng tuệ giác vô ngã.
Quyền lực của tuệ giác vô phân biệt
Trong đạo Phật có một tuệ giác được gọi là tuệ giác vô phân biệt (xả). Xả là một trong bốn yếu tố của tình thương chân thực (Tứ vô lượng tâm). Tôi thuận tay phải nên tôi thực hiện hầu hết mọi việc bằng tay phải: đánh răng, thỉnh chuông, viết thư pháp. Tất cả những bài thơ của tôi đều được viết bằng tay phải. Nhưng tay phải của tôi không bao giờ tự hào và nói: "Đó, bàn tay trái, anh không đóng góp gì. Một mình tôi làm tất cả mọi thứ". Cũng như bàn tay trái của tôi không bao giờ có cảm giác thiếu tự tin và không bao giờ đau khổ. Thật kỳ diệu. Hai bàn tay của tôi luôn sống hòa hợp với nhau, hợp tác hoàn hảo. Đó chính là tuệ giác vô ngã sống động trong mỗi chúng ta.
Một ngày nọ, khi tôi đang đóng đinh để treo một bức tranh lên tường, tay phải của tôi vụng về và thay vì đóng vào đinh, nó đâm vào ngón tay trái và gây đau đớn. Khi đó, bàn tay phải của tôi lập tức buông bỏ búa và ôm chặt bàn tay trái để chăm sóc. Bàn tay trái của tôi không tức giận, trách móc và không nói: "Này bàn tay phải, anh làm tôi đau. Tôi cần công bằng. Hãy đưa cho tôi cái búa". Và bàn tay phải cũng không nói: "Này bàn tay trái, tôi đang chăm sóc cho bạn, hãy nhớ điều đó nhé". Cả hai bàn tay của tôi không bao giờ suy nghĩ như vậy. Đó chính là tuệ giác vô phân biệt, một nguồn tuệ giác có sẵn trong chúng ta, biết cách sử dụng tuệ giác ấy để tạo nên sự hòa hợp trong gia đình và cộng đồng.
Nếu các tín đồ Ấn Giáo và Hồi Giáo biết sử dụng tuệ giác vô phân biệt, họ đã có thể sống hòa bình với nhau. Nếu người Do Thái và người Palestine cũng sử dụng tuệ giác vô phân biệt, không có chiến tranh nào xảy ra. Nếu Mỹ và Iraq nhìn nhau như anh em, như hai bàn tay cùng một cơ thể, họ sẽ không tiếp tục giết nhau. Tất cả chúng ta đều cần đào sâu tuệ giác ấy. Tuệ giác ấy có thể giúp chúng ta giải tỏa sợ hãi, khổ đau, sự chia rẽ, cô đơn, và đồng thời có thể giúp người khác làm như vậy.
Tuệ giác được đạt được thông qua hiểu biết. Chúng ta có thể đã có sẵn hiểu biết, nhưng vì không có niệm và định, tuệ giác không có cơ hội phát triển. Chúng ta cần tạo điều kiện thuận lợi cho niệm và định, giống như việc xới đất và rải phân để cây hoa nở rộ. Tuệ giác là một loại hiểu biết được đạt đến thông qua chánh niệm. Nếu chúng ta mất mình trong tiếc nuối quá khứ, trong lo lắng về tương lai, tuệ giác sẽ khó có cơ hội phát triển, và chúng ta sẽ khó có cách hành xử chính xác trong hiện tại.
Chính vì vô minh mà chúng ta đau khổ. Khi có tuệ giác, chúng ta có thể tiếp cận sâu sắc với thực trạng của mọi sự, mọi vật, và không còn sợ hãi, chỉ còn tình thương và chấp nhận bao dung. Chính vì vậy, chúng ta gọi tuệ giác là một loại quyền lực, một sức mạnh phi thường. Nếu bạn dành thời gian quán chiếu thực tại dưới ánh sáng của tuệ giác vô thường, vô ngã, bạn sẽ giác ngộ và tự giải thoát khỏi đau khổ và khó khăn. Bốn yếu tố quyền lực (tín, tấn, niệm, định) đều dẫn đến quyền lực vô phân biệt (tuệ), đồng thời mang lại hạnh phúc vô biên.