Chúng ta thường than phiền rằng muốn yên nhưng người không để yên, muốn tu nhưng người không cho tu. Tuy nhiên, để tâm được an, chúng ta phải đặt thân tâm vào chỗ yên, vào chỗ an. Chỉ khi tâm và thân được đặt vào chỗ yên, chúng ta mới có thể thấy an lạc. Phật đã dạy chúng ta rằng, chúng sanh sợ khổ nhưng lại tạo nhân khổ.
Đặt thân tâm vào chỗ yên, chắc chắn không bao giờ được yên. Đó giống như cố gắng nấu cát thành cơm. Tôi đã từng trải qua hơn sáu mươi năm tu hành và luôn tìm thấy niềm an lạc trong cuộc sống của mình. Nhờ ý thức về việc đặt tâm và thân vào chỗ yên, tôi đã có ít nhiều kinh nghiệm về pháp tu này.
Đầu tiên, tôi đặt vấn đề an tâm lên hàng đầu. Hòa Quang cũng là một người tu hành nhưng càng tu hành càng khổ. Để được an tâm, ngài đã cầu nguyện vào Tổ để được an tâm. Tôi đã thử nghiệm và nhận ra rằng nếu ta khổ tâm, đặt tâm vào chỗ tranh chấp quyền lợi, đó là chỗ chết người, là địa ngục, thì ta không thể được an. Chỉ khi ta đặt tâm vào chỗ không tranh chấp, ta mới có thể an. Đây là kinh nghiệm của tôi sau hơn sáu mươi năm tìm kiếm và luôn tìm thấy an lạc.
Trên con đường tu hành, ta quyết định không đặt tâm vào những chỗ không an, không nghĩ đến những việc không an. Đầu tiên, hãy đặt tâm mình vào chốn an lành, sau đó chúng ta sẽ được an ngay lập tức, dù chúng ta đang ở trong những nơi đầy đau khổ. Thật vậy, nếu cuộc sống tại thế gian này đầy ắp đau khổ, nhưng ta đặt tâm vào thế giới Cực lạc của Phật Di Đà, vào thế giới Tịnh Lưu ly của Phật Dược Sư, hoặc vào Đâu Suất nội viện của Di Lặc, chắc chắn ta sẽ được an.
Ý thức sâu sắc này cho phép tôi giữ tâm mình an yên, dù hoàn cảnh bên ngoài như thế nào. Tôi luôn nhớ rằng mọi việc đều phụ thuộc vào tâm. Nếu tâm không an, tâm hoảng loạn, tâm xấu ác, thì làm gì cũng dễ trở thành tội lỗi.
Có ai đặt tâm vào đâu để được an? Phật dạy rằng đặt tâm vào chỗ không tham cầu, không ham muốn, không tranh chấp, không hơn thua phải trái, vì tất cánh Không, tâm đặt vào đó thì an. Trái lại, ham muốn dù nhỏ cũng có phản ứng ngược lại. Ai ham muốn, chắc chắn khổ. Ham muốn nhiều thì khổ nhiều, ham muốn ít thì khổ ít, không ham muốn thì không khổ.
Có người cho rằng nếu không ham muốn, ta sẽ trở thành vô tri vô giác, như gỗ đá. Nhưng thực tế không phải như vậy.
Tâm chúng ta không ham muốn để lắng yên, từ đó tầm nhìn được sáng hơn, không phạm sai lầm, và được gặt hái thành công. Trước đây, chúng ta muốn nhưng không được, nhưng giờ đây chúng ta không muốn mà lại được. Chúng ta không ham muốn, thì người xung quanh không có lý do nói xấu, nên chúng ta được an; nhưng nếu chúng ta muốn đối phó, sẽ có những duyên khởi. Nhưng nếu chúng ta muốn ngừng lại, nó sẽ tự ngừng. Phật nói rằng Như Lai ngừng lại từ lâu là không ham muốn, nên Ngài được an lạc, giải thoát.
Chúng ta không ham muốn mới có thể bình tĩnh, sáng suốt, và thấy rõ mối quan hệ với cuộc sống. Nhờ không ham muốn, ta nhìn thấy cuộc sống chính xác, nghĩ lại, ta nhận thấy rằng những sai lầm trong quá khứ dẫn đến đau khổ; nhưng khi ta ngừng lại, đau khổ cũng kết thúc.
Trước đây, ta nhìn thấy không chính xác, từ đó có hành động và lời nói bị trả giá xấu, quả báo lớn nhất là mất mạng, quả báo nhỏ là thất bại danh dự.
Phật dạy rằng đầu tiên, hãy ngừng tất cả ham muốn, khi đó ta mới thấy sự vật đúng sự thật, thấy đúng ba đời nhân quả, và không mắc sai lầm. Điều này không có nghĩa là ta phải thụ động, mà chỉ cần nói những điều đúng và làm những việc đúng, tránh những chuyện không nên nói và không nên làm. Khi ta nói điều mà ta làm, và làm điều mà ta nói, chúng ta tránh được họa và không gây tổn hại cho bản thân. Điều tồi tệ nhất là khi ta đi vào cửa tử, tự hại thân mình bằng cách nói những điều gây họa. Nhưng khi ta nhận ra rằng những điều mình nói và làm chính xác, ta không phạm sai lầm.
Hòa thượng Trí Tịnh đã dạy rằng dù bạn thấy đúng, nhưng không nên nói vào lúc không phù hợp. Nói không phải lúc sẽ tự rước họa. Nhiều người nghĩ trước việc chưa xảy ra và nói những điều không đúng lúc, dẫn đến không được khen ngợi và tự hại thân. Phải chờ đúng lúc mới nói. Ý này được Đức Phật Đại Thông Trí Thắng thể hiện sâu sắc. Trong kinh Pháp Hoa, chúng ta biết Ngài đã trở thành Phật rồi, nhưng Ngài cân nhắc xem có nên nói pháp hay không. Và Ngài nhận ra rằng điều đó không cần thiết, nên Ngài im lặng. Ta chưa trở thành Phật mà lại muốn nói, thì chết là điều tất yếu.
Đức Phật Đại Thông Trí Thắng đã chờ đúng lúc để nói, vì Ngài từ khi chuyển giới phát tâm tu, làm người ta suy nghĩ về Ngài. Trên cuộc đời này, Ngài đã cai quản bốn châu thiên hạ mà người ta kính nể và làm theo, nhưng Ngài không mê danh lợi, nên họ chờ đợi xem Ngài sẽ nói gì. Họ đã tu tập theo khi tòa án nhân gian yêu cầu Ngài nói pháp. Tại thời điểm đó, tất cả các vị quốc vương đã thỉnh pháp, vì sự lớn lao của Ngài. Chờ đến khi tất cả các vị vua trong nhân gian yêu cầu, Ngài đã đặt tâm vào chỗ yên, và lúc đó mới nói pháp.
Đại Phạm Thiên vương là ví dụ cho trạng thái tinh thần cao nhất. Phật giáo không thể phát triển nếu vị lãnh đạo của quốc gia không muốn. Họ muốn thì dễ, nhưng khi họ chưa muốn, chúng ta không làm, huống chi họ sợ chúng ta phát triển. Điều quan trọng là họ muốn chúng ta làm. Khi Hòa thượng Quảng Đức tự thiêu, mọi người đều muốn xây dựng một tháp thờ để tưởng nhớ ngài. Tôi đã tham gia cuộc trao đổi với Ban Trị sự Phật giáo thành phố Hồ Chí Minh về việc xây tượng đài Bồ-tát Quảng Đức. Chúng ta thấy rằng việc xây dựng tượng đài Bồ-tát Quảng Đức là một niềm vui cho Phật giáo. Mọi người trong xã hội cũng nghĩ nên làm, và chính quyền cũng muốn làm. Khi tất cả mọi người muốn, ta đặt tâm vào chỗ an, và tượng đài được xây dựng.
Tuy nhiên, có những vị tu hành muốn xây chùa, nhưng bị ngăn cản hoặc bị bắt và nhốt. Điều này xảy ra vì họ đặt tâm vào chỗ không yên, làm sao có thể an. Họ không muốn chủ trương xây chùa thành công. Những người muốn xây chùa ở những nơi mà cả dân chúng và chính quyền muốn, nhưng họ đặt thân mình vào chỗ không yên, làm sao có thể an. Những người dân tộc chỉ cần có một thầy tụng kinh, không cần gì khác, nên thầy đó được yên ổn.
Chúng ta phải tìm người sáng suốt giúp mình đặt tâm vào chỗ yên. Đối với những người chưa đủ sáng suốt, ta cần thiện tri thức chỉ dạy. Người như vậy không nhất định phải là người tu hành. Người thiện tri thức có trình độ cao sẽ giúp chúng ta vượt qua khó khăn. Ví dụ, khi Nguyễn Hoàng bế tắc, ông đã tìm đến Nguyễn Bỉnh Khiêm để được giải đáp. Nguyễn Bỉnh Khiêm không màng đến danh lợi vật chất, có tâm hồn thanh tịnh và trí sáng suốt. Nghe theo lời khuyên đúng đắn của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Hoàng đã thành công và có cuộc sống tốt đẹp, dẫn đến việc quy y Phật. Nếu Nguyễn Hoàng ở chỗ cũ, chắc chắn ông sẽ bị giết.
Khi ta không đủ sáng suốt, ta nên tìm người sáng suốt chỉ dạy để đặt tâm vào chỗ an, làm sao an. Đối với những người tu hành, để tâm được an yên, thân cũng phải yên. Điển hình là Hòa thượng Trí Tịnh sống sâu trong chùa với sự tĩnh lặng suốt cuộc đời. Chỉ khi đặt thân vào chỗ yên, ngài mới có cuộc sống yên bình, tự tại và giải thoát. Ngược lại, khi đặt thân vào những nơi không yên, ta sẽ không bao giờ yên.
Tâm được đặt vào chỗ yên, thì trí sẽ sáng suốt và thân khỏe mạnh. Hòa thượng Trí Tịnh luôn có thân tâm an yên, và cuộc sống của ngài luôn yên bình, tự tại và giải thoát. Trong khi đó, những người khác đặt thân vào chỗ không yên, dẫn đến cái chết, bị giam giữ và không bao giờ được yên.
Từ khi còn nhỏ, tôi chưa hiểu rõ lý này, nên những năm 1960, tôi thích hành động tranh đấu, nhưng may mắn là tôi không chết. Tôi không yên khi ở trong chùa, nên tôi xuống đường, nhưng cũng không được yên và bị bỏ tù. Nhưng khi tôi sang Nhật tu học, tôi đặt thân vào chỗ yên và chỉ lo tu học, tâm yên và thân khỏe mạnh.
Khi tâm và thân của người tu hành yên, bấy giờ Phật dạy rằng họ tới chỗ nào chỗ đó được yên. Trong kinh Pháp Hoa, ta biết rằng người xoay Trái Đạo Tuần đại ở chỗ nào, cách đó năm trăm dặm tuần hoàn là tâm yên, vì tâm hành giả yên thì hoàn cảnh tự yên.
Qua việc thực tập pháp Phật, hy vọng chúng ta sẽ đạt được yên tâm trước nhất, từ đó mới có thể lên đến Niết Bàn, hoặc về Cực Lạc, hoặc sanh Thiên. Hơn nữa, chúng ta cũng có thể đặt thân vào chỗ an, không tranh chấp, để đóng góp cho xã hội an bình.