Người ta thường biết đến Đường Tăng (hay Đường Tam Tạng) qua bộ phim kinh điển Tây du ký, nhưng ít ai biết rằng nhân vật này được lấy cảm hứng từ một cao tăng thực sự trong lịch sử Trung Quốc. Tuy nhiên, cuộc đời và hành trình thỉnh kinh của Đường Tăng thực tế có những sự khác biệt đáng kể so với truyện tiểu thuyết hay phim ảnh, thậm chí hoàn toàn đảo lộn.
Không phải mồ côi cha
Trong Tây du ký, Đường Tăng bị mồ côi cha từ khi còn trong bụng mẹ, do hành động ám sát của cha và mẹ bị ép làm vợ của kẻ sát nhân. Nhưng theo sách lịch sử, pháp sư Đường Huyền Trang không phải mồ côi cha mẹ. Ngược lại, ông đã được thân phụ chăm sóc và đào tạo từ nhỏ, và đã thể hiện tư chất thông minh xuất chúng từ rất sớm.
Đường Tăng thuộc họ Trần, tên thật là Trần Huy, sinh năm 602 (có tài liệu cho rằng là năm 600) tại Lạc Châu, huyện Câu Thị, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc. Gia đình ông có truyền thống làm quan, nhưng ông đã bước ra khỏi quan trường để tập trung vào học thuật Nho giáo từ khi cha ông, Trần Huệ, còn sống.
Không phải vào đời từ hồi ẵm ngửa
Theo Tây du ký, sau khi chồng bị sát hại, Đường Tăng phải sống như vợ của kẻ thù và để bảo vệ đứa con mới sinh, ông đặt đứa bé vào giỏ và thả trôi trên sông hy vọng được người tốt nuôi dưỡng. Nhưng thực tế, pháp sư Huyền Trang sống cùng gia đình và chỉ vào năm 13 tuổi mới xuất gia, và 21 tuổi trở thành tỳ kheo. Ông nhanh chóng trở thành một trong những tài năng trẻ tuổi nổi tiếng trong giới Phật giáo.
Hành trình thỉnh kinh không theo lệnh vua
Tây du ký kể rằng Phật tổ Như Lai muốn truyền chân kinh sang phương Đông để cứu rỗi chúng sinh, và Quan Âm Bồ Tát được giao nhiệm vụ tìm người đi lấy kinh. Người được chọn là pháp sư Huyền Trang ở Đại Đường. Trong truyện, vua Đường nhận ông là em kết nghĩa và tổ chức một lễ tiễn đưa trọng thể và cảm động.
Tuy nhiên, thực tế lại là việc Đường Tăng đi thỉnh kinh là một mong muốn cá nhân của ông. Vào thời đó, kinh điển Phật giáo còn thiếu hụt, các giảng giải khác nhau, và tranh cãi xảy ra rất nhiều. Do đó, pháp sư trẻ Huyền Trang muốn đi đến Thiên Trúc để tự tìm hiểu, tiếp cận với những bản kinh gốc gần nhất.
Mặc dù hoàng đế nhà Đường cấm du hành qua Ấn Độ, ông vẫn lên đường vào năm 629. Sau thành công trong việc thỉnh kinh, pháp sư Huyền Trang được vua Đường ủng hộ trong việc dịch thuật kinh sách. Cuốn Đại Đường Tây Vực ký - tác phẩm nổi tiếng của ông về địa lý, xã hội và tập quán của vùng Trung Á và Ấn Độ thế kỷ VII, là một nguồn tài liệu vô song, và được viết theo yêu cầu của vua Đường.
Chỉ mất 1 năm để đến Thiên Trúc
Theo Tây du ký, Đường Tăng và các bạn đồng hành Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới, Sa Tăng đã mất 14 năm để đi từ Đại Đường đến Thiên Trúc và trải qua 81 kiếp nạn. Nhưng sự thật là, pháp sư Huyền Trang chỉ mất hơn một năm để đến đất Phật. Tuy nhiên, ông đã ở lại Thiên Trúc để học tập và nghiên cứu, vì ông nhận thấy sự khác biệt giữa Phật giáo Ấn Độ và Trung Quốc, cũng như nhiều nội dung và tư tưởng của Phật giáo mà ông chưa biết ở quê hương. Ông đã học với những giáo sư nổi tiếng nhất và tham gia vào các cuộc tranh luận với các học giả xuất sắc.
Trở về Trung Quốc, pháp sư Huyền Trang mang theo hơn 600 bộ kinh viết bằng tiếng Phạn và tổ chức dịch sang tiếng Hán. Ông được coi là một trong bốn dịch giả lớn nhất chuyên dịch kinh sách từ tiếng Phạn sang tiếng Hán. Ông cũng là người sáng lập tông phái Pháp Tướng, một tông phái Phật giáo nổi tiếng ở Trung Quốc.
Ngoài công lao "thỉnh kinh", sự uýnh bác và danh tiếng của pháp sư Huyền Trang tại Ấn Độ đã khiến ông trở thành một trong những tu sĩ được tôn kính nhất ở Đông Á trong thời đại của mình. Đồ đệ của ông đến từ khắp Trung Quốc, Triều Tiên và Nhật Bản. Ông được biết đến với danh hiệu "Tam Tạng" - một nhân vật hiếm hoi thông thạo cả ba tạng kinh điển của Phật giáo: Kinh, Luật, Luận.