1. Giới thiệu về Chánh Định
Chánh định là trạng thái tâm phát sinh khi có sự chú tâm liên tục từ đối tượng này đến đối tượng khác, cho dù là đối tượng dễ chịu, khó chịu hay trung tính. Sự chú tâm liên tục này bao gồm hai loại chú tâm: Chú Tâm Có Tầm Có Tứ và Chú Tâm Không Tầm Không Tứ.
- Chú Tâm Có Tầm Có Tứ: là sự chú tâm có hướng đến đối tượng và có duy trì sự chú tâm trên đối tượng đó.
- Chú Tâm Không Tầm Không Tứ: là sự chú tâm không hướng đến bất kỳ đối tượng nào và không duy trì sự chú tâm trên bất kỳ đối tượng nào. Đây là sự chú tâm tự động xảy ra từ đối tượng sinh diệt này sang đối tượng sinh diệt khác.
2. Ý nghĩa và lợi ích khi tu tập Chánh Định
Sự tu tập Chánh định mang lại hiện tại lạc trú cho người tu, tức có hỷ lạc của sơ thiền, nhị thiền, có lạc của tam thiền, có xả niệm thanh tịnh của tứ thiền. Đây là hạnh phúc nội tâm, không phải do dục lạc cuộc đời mang đến. Hiện tại lạc trú này, niềm vui nội tâm này hoàn toàn vô hại, không phải như dục lạc, niềm vui của cuộc đời "vui ít khổ nhiều, não nhiều mà nguy hiểm lại càng nhiều hơn".
Có được hiện tại lạc trú, có được niềm vui nội tâm này mới có thể thay thế dục lạc, làm cho người đó không còn chạy theo, không còn bị dục lạc trói buộc. Chánh định giúp con người trở nên độ lượng, đối xử tử tế với mọi người và hoàn tất công việc trong ngày với chất lượng rất cao.
3. Sự khác nhau giữa Chánh Định và Tà Định
Sự chú tâm liên tục khít khao từ đối tượng này đến đối tượng khác làm phát sinh trạng thái Định. Có 2 loại Định: Tà Định và Chánh Định.
- Tà Định: trạng thái phát sinh do chú tâm liên tục tập trung vào 1 đối tượng, do thích (tham)/ghét (sân) đối tượng đó mà chú tâm.
- Chánh Định: trạng thái phát sinh do chú tâm liên tục không tập trung vào đối tượng nào, đưa đến đoạn trừ tham/sân/si.
4. Cách thực hành để đạt Chánh Định
Để đạt Chánh Định, cần thực hành chú tâm liên tục không tập trung vào một đối tượng nào, mà cụ thể là chú tâm liên tục cảm giác toàn thân đan xen với chú tâm các đối tượng khác (bên ngoài).
Thực hành chú tâm ghi nhận liên tục cảm giác toàn thân trong các tư thế đi, đứng, ngồi, nằm chỉ cần nhớ đến ngậm chặt răng, nhớ đến thở ra từ từ nhè nhẹ một cách tự nhiên.
5. Những câu hỏi thường gặp
5.1. Hỏi về trạng thái Định
Hỏi: Đạt được sơ thiền, nhưng khi tâm vắng lặng, yên ổn khi ngồi thiền chỉ mới dừng lại ở mức Chánh niệm tỉnh giác mà thôi. Con có thực tập sai chỗ nào không?
Đáp: Muốn khẳng định là có Chánh Định thì cần nhất tâm không còn bị phân tâm, không nhớ đến, nghĩ đến những vấn đề khác ngoài nhớ đến tích cực chú tâm ghi nhận. Con cần tự so sánh trạng thái của mình với các tiêu chuẩn đã học về sơ thiền, nhị thiền, tam thiền, tứ thiền để biết chính xác mình đã đạt đến đâu.
5.2. Hỏi về lợi ích và mục đích của tu tập Chánh Định
Hỏi: Lợi ích của việc đạt các tầng thiền là gì? Có giúp cho đạt giác ngộ không?
Đáp: Đạt các tầng thiền để kinh nghiệm được sự ghi nhận thuần túy, tức là tỉnh giác và không có tham sân si, có khổ diệt. Thân chứng các tầng thiền là thân chứng định, thân chứng tâm giải thoát. Tu tập Chánh Định giúp nhiếp phục tham sân si, nhiếp phục nguyên nhân khổ, nhiếp phục khổ.
Hỏi: Đoạn trừ được 5 triều cái, đoạn trừ tham sân si rồi mới chứng sơ thiền. Nếu như vậy, vào được sơ thiền rất khó, và khi tâm vắng lặng, yên ổn khi ngồi thiền chỉ mới dừng lại ở mức Chánh niệm tỉnh giác mà thôi. Con hiểu là khi ngồi như vậy, tham sân si tạm an ổn xuống, chứ vẫn còn, chưa diệt trừ được. Như vậy có đúng không?
Đáp: Tu tập Chánh Định gồm sơ thiền, nhị thiền... Mục đích và kết quả là nhiếp phục tham sân si, nhiếp phục nguyên nhân khổ. Không phải như kinh điển hiểu sai là đoạn trừ 5 triều cái, đoạn trừ tham sân si rồi mới chứng sơ thiền. Tu tập Định giúp nhiếp phục tham sân si, nhiếp phục Khổ. Để đạt đến giác ngộ, cần tu tập Tuệ để xoá bỏ vô minh, chấp ngã và đưa đến đoạn tận khổ.
Đáp: Tu tập Định gồm sơ thiền, nhị thiền... Mục đích và kết quả là nhiếp phục tham sân si, nhiếp phục nguyên nhân khổ. Tu tập Tuệ mới đưa đến xoá bỏ vô minh, chấp ngã trong bộ nhớ và địa vị, đưa đến đoạn tận vô minh, chấp ngã, bát đảo đạo, tham sân si và khổ.