Giới thiệu
Trong cuộc sống, không ai có thể tránh khỏi sự sinh, lão, bệnh, tử. Theo tín ngưỡng và truyền thống tôn giáo, khi có người chết, người thân thường tổ chức cúng tế, cầu nguyện để mong linh hồn người đã khuất được thanh thản, nhẹ nhàng, hưởng sự sung túc ở thế giới bên kia. Trên thực tế, Phật giáo đã tổ chức rất nhiều pháp hội cầu siêu với các nghi thức thiêng liêng. Tuy nhiên, liệu việc cầu nguyện đó trong Phật giáo có ý nghĩa thế nào và liệu người chết có nhờ vào sự cúng tế, cầu nguyện đó mà có được cuộc sống an nhàn, tốt đẹp ở thế giới bên kia như niềm tin của thí chủ? Bài viết này sẽ giải thích vấn đề trên dựa trên các kinh tạng A Hàm và Kinh tạng Nikaya.
Quan niệm về sự chết
Theo quan điểm của Phật giáo, chết là một tiến trình tự nhiên trong quy luật sinh, lão, bệnh, tử của đời người. Chết là sự chấm dứt của đời sống tâm-vật-lý của cá nhân, là sự diệt tắt của sinh lực. Tuy nhiên, chết không phải là sự tiêu diệt hoàn toàn của một chúng sinh. Cái tiềm lực làm sống chúng sanh không bị tiêu diệt. Sự tan rã của thể xác không làm xáo trộn luồng nghiệp lực và sự chấm dứt của thức hiện tại dẫn đến sự phát sinh của công thức mới. Điều này có nghĩa là sau khi kết thúc mạng sống ở đời hiện tại, từ bỏ thân thể vật lý này, sẽ bắt đầu sự sống mới ở một hình thức tồn tại khác, tuỳ theo thiện nghiệp hay ác nghiệp mà chiêu cảm một kiếp sống mới hoặc tốt đẹp hơn hoặc tồi tệ hơn. Chết không phải là sự chấm dứt hoàn toàn mà là thay đổi thân thể vật chất, quá trình chuyển đổi ấy gọi là tái sanh.
Nghiệp không thể cầu nguyện hay van xin
Theo Phật giáo Nguyên thuỷ, con người sau khi chết sẽ tuỳ theo nghiệp lực mà tái sanh. Việc cúng tế, cầu nguyện không thể thay đổi được nghiệp lực của mỗi người. Sự cúng tế, cầu nguyện chỉ mang tính chất trợ duyên, tạo chất xúc tác, tạo tăng thượng duyên, hỗ trợ ít nhiều vào tiến trình nhân quả, cảm thọ nghiệp báo của người chết. Việc thực hiện các nghi thức cúng tế, siêu độ cho người chết trong Phật giáo là một cách thể hiện lòng biết ơn, sự thương nhớ của người còn sống đối với người đã khuất, thể hiện nét đẹp đạo đức văn hoá "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, việc cúng tế, cầu nguyện không thể cứu thoát người đã chết ra khỏi cảnh giới ngạ quỷ hay thay đổi nghiệp quả mà họ đang phải chịu. Vì nhân quả, nghiệp báo đó là một quy luật tất yếu, công bằng và khách quan. Nghiệp do ai gây ra thì người ấy phải gánh chịu hậu quả của nghiệp ấy, không có bất kỳ một năng lực nào có thể thay đổi được nhân quả. Do đó, mỗi người phải chịu trách nhiệm về các nghiệp nhân mà mình tạo tác, nếu thiện nghiệp sẽ đưa đến quả báo tốt đẹp, ác nghiệp sẽ dẫn đến quả báo xấu trong đời này và đời sau.
Nguồn gốc lễ cúng tế cầu siêu
Các nghi thức cúng tế, cầu siêu có thể bắt nguồn từ thời nhà Đường. Trước đó, không có việc cúng tế, siêu độ bạt độ cho người chết. Kể từ sau thời Đường Minh Hoàng, việc cúng tế, siêu độ mới phát triển mạnh và lan rộng. Đây là một hình thức văn hoá của Trung Quốc và được phát triển từ các truyền thống tôn giáo bản địa. Việc thực hiện các nghi thức cúng tế, siêu độ có tác dụng tạo phương tiện dẫn dắt con người đến với đạo và mang lại lợi ích cho những người sống. Tuy nhiên, việc cúng tế, siêu độ không phải là một sự cứu rỗi hoặc thay đổi nghiệp quả của người đã khuất.
Vấn đề câu chuyện cho người chết
Phật giáo đã dạy rằng mỗi người là chủ nhân của nghiệp, là người thừa tự nghiệp. Nghiệp là yếu tố quyết định cho cảnh giới tái sanh của con người sau khi chết. Việc thực hiện các nghi thức cầu nguyện không thể thay đổi được nghiệp lực của mỗi người. Do đó, để có một cuộc sống tốt đẹp ở kiếp lai sanh, mỗi người phải tự chuẩn bị tư lương cho mình ngay khi còn sống trên đời này. Việc cúng tế, cầu nguyện chỉ là một hình thức truyền tải lòng biết ơn và sự thương nhớ của người còn sống đối với người đã khuất. Qua các nghi thức cúng tế, siêu độ, chúng ta cũng có thể tạo nhân duyên và hướng tâm cho mình, nhưng không thể cứu thoát hay thay đổi nghiệp quả của người đã chết.
Việc cúng tế, siêu độ không thể thay đổi được nghiệp lực của người đã khuất, nhưng nó vẫn là một hình thức biểu thị lòng biết ơn và tình yêu thương của con người đối với người đã khuất. Qua việc thực hiện các nghi thức cúng tế, siêu độ, chúng ta cũng có thể tạo nhân duyên và hướng tâm cho mình, trang bị cho mình một hành trang vững vàng để đối diện với cái chết một cách bình thản và không sợ hãi.