Ăn chay không chỉ đơn thuần là một lối sống ẩm thực, mà còn là một hành trình tâm linh tìm kiếm sự thanh tịnh. Người theo con đường ăn chay tin rằng chỉ có thể duy trì tâm hồn trong sạch khi ăn những thực phẩm không mang tính chất sát sinh. Đức Phật đã mô tả điều này như là "tịnh nhục."
Tịnh Nhục và Ngũ Tịnh Nhục trong ăn chay
Thời Đức Phật, đã có đề cập đến Tam Tịnh Nhục. Riêng những người tu học sống trong rừng còn có thêm hai quy tắc về Tịnh Nhục, bao gồm tự tử và thú tàng. Ví dụ, nếu một con nai chết vì rơi từ đỉnh núi, nghĩa là đó là một con thú tự tử. Thú tàng ám chỉ một phần thịt bị một con thú khác bắt ăn nhưng còn dư lại. Những phần thịt này có thể ăn mà không phải mang tội.
Sau này, người ta đưa ra khái niệm Ngũ Tịnh Nhục, nghĩa là trường hợp con vật chết không phải do mình gây ra, không phải vì mình, mình không nghe, không biết và không chứng kiến hành động sát sinh đối với mình. Nếu nhìn thấy, biết rằng họ gây hại vì mình, thì không được ăn.
Ví dụ, nếu một người giết một con vật để làm thức ăn vì tin rằng đó là cần thiết để nuôi sống, thì khi nhìn thấy một vị sư qua đường, họ đặt một miếng thịt vào bát món ăn của vị sư đó, thì hành động đó không mang tội. Nhưng nếu người đó nói rằng: "bữa tối này chỉ còn ít thịt, nhưng nếu ngày mai ông đến, tôi sẽ làm một con gà để đặt bát cho ông," thì vị sư đó sẽ không thể đến đó để chờ bát được đặt, vì lúc đó vị sư biết rằng hành động đó gây hại vì mình.
Hành động và học hỏi
Người nào đánh giết sinh vật, sẽ phải trang trải hậu quả đó. Tuy nhiên, khi họ cúng dường và ăn những thực phẩm được cúng dường, Đức Phật xem đó là hành động chân chính và coi đó là tịnh nhục.
Cuộc sống của chúng ta không thể tránh khỏi chuyện sát sinh, và không ai có thể can thiệp vào việc giết chóc hay trả thù. Điều này là kết quả của duyên số giữa chúng sinh. Vô số chư Phật, chư Bồ Tát không thể can thiệp vào việc giết chóc và trả thù, vì nó là một bài học để giúp chúng sinh giác ngộ. Nhờ có sát sinh, trộm cắp và làm những hành động thiện và ác, chúng ta mới có cơ hội nhận biết được điều tốt và xấu, khổ đau và niềm vui, và từ đó chúng ta mới có thể giác ngộ.
Sát sinh là kết quả của nhân quả giữa các chúng sinh. Ví dụ, mặc dù không có ai ăn muỗi, ruồi và sâu bọ, nhưng vẫn tồn tại thuốc trừ sâu và thuốc diệt muỗi, và chiến tranh vẫn tiếp diễn và hàng ngày có người chết mất. Do đó, không thể kết luận rằng việc sát sinh chỉ xảy ra vì có người ăn.
Đạo Phật và quy định ăn chay
Tại thời Đức Phật, không có quy định cụ thể về ăn chay. Mặc dù ở Ấn Độ, ăn chay đã tồn tại từ hàng ngàn năm trước, Phật vẫn để mọi người tự quyết định món ăn dựa trên nhu cầu cúng dường của họ. Điều này là vì nếu như chư tăng vẫn còn có quyết định dựa trên loại thức ăn này hay loại khác, sẽ gây rối cho chúng sinh. Trong khi thực sự, họ không phạm tội gì.
Có một điều rất đặc biệt, những trái cây và rau củ vẫn còn hạt giống, có thể trồng được và có sự sống. Vì vậy, chúng ta phải tôn trọng sự sống và không ăn những thứ đó. Khi đưa ra cúng dường, đối với hoa quả, chúng ta phải lột vỏ thì mới được ăn. Nhưng miếng thịt không còn sự sống và không thể trở lại như một con vật.
Ăn chay với quyết định đúng đắn
Vì vậy, quan trọng là ăn sao cho đúng. Không cần quá làm biếng với việc quyết định giữa ăn mặn và không mặn và sát sinh, mà chỉ cần ăn sao cho đúng. Nếu một người cho chúng ta một món ăn mà chúng ta cảm thấy đúng, chúng ta có thể ăn, nếu không, chúng ta có thể từ chối. Quan trọng nhất là ăn để sống, và quan trọng hơn cả là tu học và giác ngộ.
Người phương Tây thường nói "ăn rau trái," chứ không nói "ăn chay." Trái lại, chúng ta nói "ăn chay," và Ăn Chay được định nghĩa theo nghĩa hình thức là "không ăn quá ngọ." Định nghĩa theo nội dung là "thanh tịnh, tẩy tâm huyết." Khi tâm hồn được thanh tịnh, thì chúng ta đã chay.
Khi một người hỏi Phật: "Ăn thế nào cho thanh tịnh?" Phật trả lời: "Khi một người thanh tịnh ăn món ăn bất tịnh, thì người đó vẫn thanh tịnh, còn khi người bất tịnh, dù ăn món ăn thanh tịnh, người đó vẫn bất tịnh."
Sự thật và học hỏi
Đạo Phật tập trung vào việc làm thế nào để tâm hồn, cử chỉ và ý niệm trong chúng ta trở nên sáng suốt, yên tĩnh và trong lành. Sự thanh tịnh của tâm hồn, cử chỉ và ý niệm là quan trọng, nó là giác ngộ và sự giải thoát. Trong khi đó, việc ăn chỉ là để sống và tu học.
Tôi không bênh vực ăn mặn hay chỉ trích ăn chay. Tôi ăn rau trái là chính, vì nó dễ tiêu hóa và phù hợp với sức khỏe và tuổi tác của tôi, nhưng tôi không xem mình là người ăn chay . Trong một bữa ăn, tôi ăn rau trái nhưng đó chỉ là khi tôi có quyền lựa chọn. Nhưng nếu có một lúc nào đó tôi không còn có quyền lựa chọn, điều đó sẽ ra sao? Tình huống đó đáng được đồng cảm và thương cảm, chứ không thể chỉ trích được...
Nguồn: Ghi chú từ Khóa Thiền số 13 tại Chùa Bửu Long - 2013