Hình ảnh: Tượng đá Phật Thích Ca tọa thiền với thế bán già và ấn thiền tại Chùa Gal Viharaya, Polonnaruwa, Sri Lanka.
Trong Phật giáo, Thiền là một phương pháp thiền định được sử dụng để đạt tới sự tĩnh tâm và giải thoát. Tuy có nhiều phương pháp thiền khác nhau, nhưng mục tiêu chính vẫn là giúp loại bỏ sự mất an bình và cuốn hút từ sáu căn của thế gian bên ngoài.
Từ nguyên
Thiền (zh. 禪, ja. 禅) là thuật ngữ Hán-Việt được phiên âm từ từ "dhyāna" trong tiếng Phạn. Từ "dhyāna" có nghĩa là suy niệm, tập trung tĩnh lặng và làm sáng tỏ ý niệm.
Thiền có nghĩa là kết hợp giữa cả thân thể và tâm ý trong không gian và thời gian hiện tại để nhận biết sự vật, hiện tượng và ý niệm. Mục đích của thiền là để làm tĩnh tâm, loại bỏ mọi suy nghĩ phiền muộn, và nhận thức bản thân và thế giới một cách sáng suốt nhất.
Thiền trong đạo Phật
Theo đạo Phật, thiền giúp hành giả đạt được tâm trạng bất nhị và chứng ngộ cái "Tuyệt đối". Điều này mở ra khả năng thấy rõ Chân Như và sự thống nhất giữa thế giới hiện tại và bản tính. Việc tu tập thiền cũng dẫn đến trạng thái giải thoát.
Hành giả nhờ thiền định đạt được sự tĩnh lặng của tâm thức, nơi mà tâm chỉ tập trung vào một đối tượng thiền định thuộc về tâm hay vật. Qua nhiều chặng, lòng tham dục của hành giả sẽ suy giảm. Một khi hành giả trút bỏ năm chướng ngại (ngũ cái), họ đạt được bốn cõi thiền của sắc giới và trí kiến vô thượng. Tri kiến này giúp hành giả thấy rõ các đời sống trước, diễn biến của sinh diệt và dẫn đến giải thoát mọi lậu hoặc. Hành giả đạt bốn cõi thiền cũng có thể tái sinh trong các cõi Thiên liên hệ.
Ý nghĩa sâu xa của Thiền
Trong giai đoạn tu tập Thiền, hành giả trải qua từng giai đoạn khác nhau. Ban đầu, hành giả buông xả lòng tham dục và suy niệm. Họ có một cảm giác hỉ lạc. Tiếp theo, tâm suy niệm được thay thế bằng một nội tâm yên lặng. Hành giả trở nên tỉnh giác và cảm nhận sự nhẹ nhàng khoan khoái. Cuối cùng, hành giả trú ngụ trong sự xả bỏ và tỉnh giác.
Thiền không chỉ thuộc về Phật giáo mà còn có ý nghĩa rộng hơn trong các tôn giáo khác. Đó là một trạng thái tâm thức không thể định nghĩa, không thể miêu tả và phải được trải nghiệm bởi từng người. Thiền không nhất thiết phải liên quan đến một tôn giáo cụ thể. Nó là trạng thái giác ngộ về thực tại sâu thẳm và đã được nhận biết và miêu tả bởi các vị thánh nhân của các tôn giáo khác nhau trên thế giới.
Từ xưa đến nay, Thiền đã trở thành một phương pháp giúp con người khám phá bản thể thật sự của mình. Đó không chỉ là một phương pháp để tìm đường đến giác ngộ, mà còn giúp chúng ta sống cuộc sống hàng ngày một cách tỉnh thức.
(Nguồn tham khảo: Fo Guang Ta-tz'u-tien)