Những hình ảnh đáng nhớ và giai đoạn quan trọng trong lịch sử dân tộc Việt Nam thường liên quan mật thiết đến sự phát triển của đạo Phật. Việc hiểu rõ lịch sử Phật giáo là một phần không thể thiếu khi tìm hiểu về quá trình hình thành và phát triển của dân tộc chúng ta. Vào năm 1999, GS.Lê Mạnh Thát đã công bố tác phẩm Lịch sử Phật giáo Việt Nam, đại diện cho nỗ lực tìm hiểu lịch sử dân tộc của chúng ta. Tác phẩm này đã đạt được sự chú ý lớn và được công nhận với sự xuất bản lại vào năm 2006 bởi Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam. Thông tin mới nhất cho biết tác phẩm này sẽ được tái bản vào tháng 11 năm 2023, đánh dấu một sự trở lại sau một thời gian dài vắng bóng.
Trong suốt hơn 20 năm từ khi tái bản do Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam thực hiện cho đến nay, cuốn sách này vẫn rất được quan tâm và tìm đọc. Nhưng do sách đã trở thành tuyệt phẩm và không còn được sản xuất thêm, nhiều người chỉ có thể tìm kiếm các bản photocopy hoặc mua những bản sách "chui" trên thị trường. Điều này thể hiện một sự đánh giá cao về tác phẩm và nhu cầu của công chúng về việc tìm hiểu về lịch sử Phật giáo Việt Nam.
Tác phẩm Lịch sử Phật giáo Việt Nam của GS.Lê Mạnh Thát được đánh giá là một công trình đồ sộ, mang lại những thông tin quan trọng về sự phát triển của Phật giáo trong ngữ cảnh lịch sử của Việt Nam. Từ khi ra đời, tác phẩm này đã nhận được sự quan tâm đặc biệt từ giới học giả và nghiên cứu, cũng như được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong các trường Phật học tại Việt Nam.
Bộ sách gồm 3 tập, trình bày những nghiên cứu về lịch sử Phật giáo Việt Nam từ thời kỳ Hùng Vương đến thời Trần Thánh Tông (1278). Tác giả đã sử dụng phương pháp lịch sử tổng hợp và tư liệu đa dạng từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả tư liệu từ Phật giáo và các văn bản lịch sử của Việt Nam như Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Đại Việt sử lược, và nhiều tác phẩm khác. Từ những nguồn tư liệu này, tác giả đã phân tích và giải thích về các giai đoạn khác nhau trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, những sự kiện quan trọng và hiện tượng ảnh hưởng đến sự phát triển của Phật giáo ở Việt Nam.
Đặc biệt, tác phẩm của GS.Lê Mạnh Thát cũng tập trung nghiên cứu về sự du nhập và phát triển của đạo Phật trên lãnh thổ Việt Nam từ thời kỳ Hùng Vương cho đến thời kỳ Bắc thuộc - một giai đoạn ít được nghiên cứu về Phật giáo. GS.Lê Mạnh Thát đề xuất việc chia lịch sử Phật giáo Việt Nam thành 5 giai đoạn:
- Thời kỳ đầu tiên: từ khởi nguyên cho đến khi Lý Bôn xưng đế, lập nước Vạn Xuân.
- Thời kỳ thứ hai: từ thời Lý Nam Đế đến thời Lý Thái Tông.
- Thời kỳ thứ ba: từ đời Lý Thánh Tông đến Trần Thánh Tông.
- Thời kỳ thứ tư: từ vua Trần Nhân Tông đến chúa Nguyễn Phúc Thái.
- Thời kỳ thứ năm: từ thời chúa Nguyễn Phúc Chu đến khi vua Bảo Đại thoái vị vào năm 1945.
Tuy nhiên, tác phẩm Lịch sử Phật giáo Việt Nam hiện chỉ đi được hơn nửa chặng đường. Với việc tái bản và bổ sung nhiều chi tiết mới, chỉnh sửa nội dung, hy vọng rằng trong thời gian sắp tới, tác phẩm sẽ hoàn thiện hơn, mang đến cái nhìn toàn diện về hành trình đầy thăng trầm và sự gắn bó mật thiết giữa Phật giáo và dân tộc Việt Nam.