Niệm Phật là một pháp môn tu tập quan trọng và phổ biến trong Phật giáo. Đây là một pháp tu được áp dụng và truyền thừa từ thời Đức Phật Thích Ca thuyết giảng cho đến hiện nay. "Có một pháp này, này các Tỳ-kheo, được tu tập, được làm cho sung mãn, đưa đến nhất hướng, ly tham, đoạn diệt, an tịnh, thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn. Một pháp ấy là gì? Chính là niệm Phật" (Kinh Tăng chi bộ, phẩm Một pháp, phần Niệm Phật).
Trong Phật giáo, có hai truyền thống lớn, đó là Phật giáo Nguyên thủy và Phật giáo Đại thừa. Cả hai truyền thống này đều tu tập pháp môn Niệm Phật, mặc dù cách thức niệm Phật của họ có sự khác biệt. Tuy nhiên, mục đích, tác dụng và lợi ích của việc niệm Phật vẫn có nhiều điểm tương đồng.
Trong Phật giáo Đại thừa, niệm Phật được thực hiện bằng bốn phương pháp chính: Trì danh niệm Phật, Quán tưởng niệm Phật, Quán tượng niệm Phật và Thật tướng niệm Phật. Trong số này, phương pháp Trì danh niệm Phật được sử dụng phổ biến nhất. Trì danh niệm Phật là việc niệm danh hiệu của các vị Phật, Bồ-tát như niệm danh hiệu Phật A Di Đà, Phật Dược Sư, Bồ-tát Quán Thế Âm và nhiều vị khác. Trong quá trình niệm Phật, có nhiều kỹ thuật niệm như niệm thành tiếng, niệm thầm trong tâm, niệm nhỏ vừa đủ nghe, niệm và soi chiếu tự tâm, niệm và quán tưởng hình dung Đức Phật, niệm và lạy Phật. Dù cách niệm như thế nào, điều quan trọng là phải tập trung vào đề mục, tỉnh thức cao độ và hướng đến nhất tâm để có thể cảm nhận sự hiện diện của Đức Phật.
Khi bạn niệm danh hiệu của Đức Phật Thích Ca và danh hiệu các vị Thánh A-la-hán, đó chính là phương pháp Trì danh niệm Phật được sử dụng trong Phật giáo Đại thừa, không phải là niệm Phật của Phật giáo Nguyên thủy.
Phật giáo Nguyên thủy không chủ trương niệm danh hiệu của Đức Phật Thích Ca và các vị Thánh A-la-hán, mà thay vào đó là việc niệm ân đức Phật bảo, ân đức Pháp bảo và ân đức Tăng bảo. Phật bảo bao gồm 9 ân đức gồm Ứng cúng, Chánh biến tri, Minh hạnh túc, Thiện thệ, Thế gian giải, Vô thượng sĩ - Điều ngự trượng phu, Thiên nhơn sư, Phật và Thế Tôn. Khi niệm ân đức Phật bảo, các ân đức này trở thành đề mục niệm, và cần tập trung vào chúng để có thể đạt được nhất tâm, tỉnh thức cao độ.
Niệm ân đức Phật bảo có khả năng giúp chúng ta đạt được Cận định, tăng trưởng đức tin trong Phật, mang lại hạnh phúc trong tâm, tránh được những rủi ro, được người khác kính trọng, được sự che chở của Phật, Bồ-tát, Thánh tăng và nhận được sự yên lặng trong tâm, trí tuệ sáng suốt, tăng trưởng phước thiện, tâm không sợ hãi, chịu đựng được sự đau đớn khi bị bệnh tật, luôn có sự nhún nhường và kính sợ tội lỗi, duy trì một cuộc sống có đạo đức trong sạch dễ dàng, thích nghe và thực hành Chánh pháp, và khi đi qua những giai đoạn cuối đời không mê muội, tái sanh dưới hình thức người hoặc được nhận phước báo và quyền năng từ vị Thánh tăng.
Có thể nói, niệm danh hiệu Phật và Bồ-tát (Phật giáo Đại thừa) cùng niệm ân đức Phật bảo (Phật giáo Nguyên thủy) có nhiều điểm tương đồng về lợi ích. Việc niệm danh hiệu Phật hay niệm ân đức Phật đều mang lại những lợi ích tương tự. Mức độ nhận phật quan phụ thuộc vào nhân duyên của từng người với các vị Phật (Bồ-tát, Thánh tăng), nhưng điều quan trọng nhất vẫn là khả năng tập trung, tỉnh thức và đạt đến nhất tâm của chúng ta.