Ngày nay, "rằm tháng Mười" không chỉ là Tết Hạ nguyên mà còn trở thành ngày lễ hội mang nhiều giá trị tâm linh đối với người dân Việt. Đặc biệt, đối với người Phật tử, rằm tháng Mười là dịp để hướng tâm tu tập, nhờ đến ân đức của chư Phật mười phương gia hộ và thánh thần độ trì, tiếp đến là sự che chở của tổ tiên ông bà. Tuy nhiên, quan trọng nhất là mỗi người phải biết trân trọng, đền ơn và kết nối truyền thông gia đình trong ý nghĩa "Ân giáo dưỡng một đời nên huệ mạng/Nghĩa sinh thành muôn kiếp khó đáp đền".
Lễ hội "rằm tháng Mười" và giá trị tâm linh
Lễ hội "rằm tháng Mười" đã được hình thành và phát triển trong tâm thức của người dân Việt Nam từ lâu. Theo các tài liệu về phong tục tập quán dân gian, trước đây, Tết Hạ nguyên thường được tổ chức vào ngày mồng một hoặc mồng mười, cũng có thể là ngày rằm tháng 10 âm lịch hàng năm. Theo quan niệm của người xưa, trong những ngày này, Thiên đình cử thần Tam Thanh xuống trần gian để xem xét việc tốt xấu của tâu với Ngọc Hoàng. Vì vậy, mọi gia đình phải tổ chức lễ để thần Tam Thanh ban phúc lành, tránh tai họa và đồng thời là dịp "tiến tân" cúng tổ tiên. Trong dịp Tết Hạ nguyên, mọi người đều mua quà và gạo nếp mới cùng những đặc sản thu đông để biếu ông bà cha mẹ và những người được tôn kính, thể hiện lòng hiếu thảo của mình. Phong tục cổ xưa còn kể rằng, vào ngày Tết Cơm mới (Tết Hạ nguyên), mọi gia đình đều nấu xôi gạo mới, chuẩn bị hương hoa, đèn nến cùng mâm lễ thơm ngon để cúng tổ tiên. Trong những ngày diễn ra lễ hội, người ta thiết lập nghi lễ cúng tổ tiên thông qua Văn khấn như sau:
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Con kính lạy chín phương trời, mười phương Phật.
Con kính lạy Hoàng thiên Hậu thổ chư vị tôn thần.
Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ thổ địa, ngài Bản gia táo quân cùng chư vị Tôn thần.
Con kính lạy Cao tằng tổ khảo, Cao tằng tổ tỷ, thúc bá, đệ huynh, cô di, tỷ muội họ nội, họ ngoại.
Tín chủ chúng con là… ngụ tại...
Hôm nay là ngày mồng một (mồng mười, rằm) tháng Mười là ngày Tết Cơm mới, chúng con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, nấu cơm gạo mới, trộm nghĩ:
Cây cao bóng mát/Quả tốt hương bay/Công tài bồi xưa những ai tạo/Của quý hóa nay con cháu hưởng/Ơn trời đất Phật Tiên, chư vị Tôn thần/Sau nhờ ơn tổ tiên gây dựng, kể công tân khổ biết là bao/Đến nay con cháu dồi dào, hưởng miếng trân cam/Nay nhân mùa gặt hái/Gánh nếp tẻ đầu mùa/Nghĩ đến ơn xưa/Cày bừa vun xới/Sửa nồi cơm mới/Kính cẩn dâng lên/Thường tiên nếm trước/Mong nhờ tổ phước/Hoà cốc phong đăng/Thóc lúa thêm tăng/Hoa màu tươi mới/Làm ăn tiến tới/Con cháu được nhờ/Lễ tuy đơn sơ/Tỏ lòng thành kính.
Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng, chư vị Đại vương, ngài Bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần. Cúi xin các ngài giáng lâm trước án chứng giám lòng thành thụ hưởng lễ vật.
Chúng con mời các cụ tổ khảo, tổ tỷ, chư vị hương linh tiên ngoại họ…, cúi xin thương xót con cháu, linh thiêng hiện về chứng giám, tâm thành thụ hưởng lễ vật. Chúng con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)”.Lễ hội rằm tháng Mười và tầm quan trọng của tri ân
Có vẻ như từ trong cội rễ văn hóa dân gian, dân tộc ta luôn khao khát được sống an lành, bình an và xây dựng một đời sống hướng thiện. Điều quan trọng để mở cánh cửa hạnh phúc là biết suy nghĩ về cội nguồn tổ tiên ông bà, cha mẹ. Chính cha mẹ là người thầy đầu tiên tạo nên "sinh mạng" của chúng ta, hướng dẫn chúng ta tiến bước trong cuộc đời và vượt qua sóng gió với "huệ mạng" trước những biến động vô thường. Với một nền văn hóa đầy tình người được cha ông ta dạy dỗ đối với con cháu như vậy, không ngạc nhiên khi con người biết kết nối truyền thông yêu thương. Cũng chính từ cội rễ văn hóa "nhân văn" xuất phát, gia tài đầu tiên mà chúng ta nhận được khi chào đời là bài học tri ân về cội nguồn tổ tiên ông bà cha mẹ. Do đó, không ngạc nhiên khi truyền thuyết về cội nguồn dân tộc được khởi nguyên bằng câu chuyện "Trăm trứng nở trăm con", biểu hiện sự sinh ra từ sự kết nối yêu thương giữa cha Lạc Long Quân và mẹ Âu Cơ. Sau đó, truyền thuyết về "Sự tích trầu cau" và "Sự tích bánh chưng, bánh dày" cũng mang ý nghĩa giáo dục cho con người biết kết nối truyền thông và biết đền đáp ân nghĩa sinh thành, thiết lập lối sống cao đẹp trong các mối quan hệ qua văn hóa ứng xử trong thế giới rộng lớn của vũ trụ.
Kết nối yêu thương qua lễ hội rằm tháng Mười
Lễ hội rằm tháng Mười hàng năm được tổ chức trọng thể theo nghi thức của phong tục tập quán truyền thống. Không chỉ trong gia đình, lễ hội còn lan tỏa vào khuôn viên của nhà chùa. Nhà chùa từ xưa đến nay vẫn là "mái chùa che chở hồn dân tộc, nếp sống muôn đời của tổ tông". Điều này đã xảy ra nhờ quá trình hòa nhập của đạo Phật vào tín ngưỡng dân gian và văn hóa dân tộc. Đạo Phật là đạo hiếu, hạnh hiếu là hạnh Phật. Không ngẫu nhiên mà Đức Phật cùng các Tỷ kheo trên đường hoằng pháp từng dừng lại để đảnh lễ đống xương khô bên đường và dạy rằng: "Vô thỉ luân hồi, chúng sinh từng là cha, là mẹ, là anh, là chị, là em trong dòng sống tương tục". Vì vậy, không ai có thể sống một mình mà không có liên hệ nào, con người cần phải sống và trải nghiệm trong muôn vàn các mối liên hệ để tồn tại và phát triển. Chính việc xử lý tốt các mối liên hệ này khiến cho mọi người hiểu nhau và biết thương yêu nhau nhiều hơn, trước những biến động cuộc đời. Khi mỗi cá nhân đã kết nối yêu thương với mọi người bằng trái tim chứa chan tình yêu, lý trí sẽ hướng dẫn con người tránh xa điều ác và thực hiện hạnh lành. Khi đó, tâm hướng thiện sẽ chuyển hóa và mục đích cuối cùng là giải thoát khỏi khổ đau, đạt được sự an lạc và hạnh phúc.
Lễ hội rằm tháng Mười hàng năm không chỉ là dịp để tụ họp và trao đổi tình thân trong gia đình, mà còn là cơ hội để mỗi người hướng dẫn và dạy bảo con cái về tri ân và biết ơn. Đây cũng là dịp để mỗi người nhận thức về giá trị của sự kết nối yêu thương trong các mối quan hệ gia đình và xã hội. Lễ hội rằm tháng Mười tôn vinh các giá trị tinh thần văn hóa gốc rễ dân tộc, đặc biệt là triết lý sống Duyên khởi của đạo Phật. Đặc biệt, trong dịp này, mỗi người tự nguyện cam kết sống theo tinh thần của Duyên khởi, biết trân trọng và tri ân các vị Phật, Thánh thần, tổ tiên và tất cả chúng sinh. Chính từ lòng biết ơn và tri ân này, mỗi người sẵn sàng thực hiện hạnh nguyện sống theo đạo lý tình người, mong muốn đạt được sự chứng minh của chư Phật, Thánh thần, tổ tiên trong không gian trang nghiêm của mái chùa quê hương: "Nay nhân mùa gặt hái, gánh nếp tẻ đầu mùa, nghĩ đến ơn xưa. Cày bừa vun xới, sửa nồi cơm mới, kính cẩn dâng lên. Thường tiên nếm trước, mong nhờ tổ phước. Hỏa cốc phóng đăng, thóc lúa thêm tăng. Hoa màu tươi mới, làm ăn tiến tới. Con cháu được nhờ".
Trong ý nghĩa thiêng liêng, ngập tràn khát vọng sống và sự tự tin, lễ hội rằm tháng Mười ngày nay tôn vinh các giá trị tinh thần và văn hóa cội nguồn dân tộc, đặc biệt là triết lý sống Duyên khởi của đạo Phật. Một trong những biểu hiện của triết lý sống này là thực hiện lòng biết ơn và tri ân. Dịp này là cơ hội để cha mẹ và người lớn tuổi truyền dạy và hướng dẫn con cháu sống theo tinh thần của cội nguồn, biết sống theo tinh thần giải thoát khỏi khổ đau và hệ lụy của cuộc sống. Từ đó, mỗi cá nhân nhận biết nguồn sống vô biên, và khi chúng ta mở mắt chào đời, chúng ta đã nhận được quà tặng đầu tiên của cuộc đời - "Tình người". Điều này trở thành hành trang để mỗi cá nhân đi qua cuộc sống, tạo phúc lợi cho nhau, cùng nhau hưởng niềm vui và hạnh phúc trên thế giới này.
Lễ hội rằm tháng Mười không chỉ là ngày để sinh hoạt và kết nối tình thân trong gia đình, mà còn là dịp để hướng dẫn và dạy bảo con cái về tình người và biết ơn. Đây là cơ hội để con cái tiếp thu triết lý sống và giáo dục về ý nghĩa của cuộc sống và biết đền đáp ân nghĩa sinh thành.