(Trưởng Lão Thích Thông Lạc, trích ĐVXP.6, TG.2013, tr. 243-260)
Nguồn: Đường Về Xứ Phật - Tập 6
Đức Phật đã từng nói về tâm, đề cập đến sự nhận thức của con người. Tuy nhiên, sự nhận thức của con người được chia thành ba loại:
1/ Sự nhận thức của ý thức (nhận thức từ sáu ý thức hàng ngày). 2/ Sự nhận thức của tưởng thức (nhận thức trong giấc mơ). 3/ Sự nhận thức của tâm thức (nhận thức của thế giới siêu nhiên, không gian và thời gian, cũng như nhận thức để thực hiện Tam Minh vô lậu của bậc A La Hán).
Trong kinh Pháp Cú, từ "tâm" trong đoạn kinh này đã gây hiểu lầm cho nhiều người đọc. Theo kinh nghiệm tu hành của chúng tôi, từ "tâm" ở đây nên hiểu là "ý thức phân biệt hàng ngày trong cuộc sống". Đó chính là tri kiến mà mỗi người sử dụng hàng ngày. Con đường tu tập của đạo Phật dùng ý thức phân biệt như một công cụ để tiến quân tấn công giặc tham, sân, si (những nỗi khổ dục, ganh đua và sai lầm); giặc sinh tử luân hồi. Đó là ý nghĩa của bài kinh này.
Câu kinh đầu tiên trong kinh Pháp Cú, Đức Phật đã xác định rằng "Ý thức" của con người rất quan trọng trong việc tu tập theo đường hướng của đạo Phật. Vì ý thức là nguồn gốc tạo tác mọi vấn đề trong cuộc sống, tốt hay xấu. Ngoài ý thức, con người không có phương tiện để tự điều khiển thiện hay ác.
Đúng nhờ nhận thức sâu sắc này, bốn chân lý của đạo Phật mới ra đời để giải quyết mọi khổ đau trong cuộc sống. Chánh kiến và Chánh tư duy trong Đạo Đế là gì? Đó chính là ý thức. Ý thức đứng đầu trong giáo pháp của đức Phật một cách rõ ràng và cụ thể.
"Tâm dẫn đầu các pháp Tâm chủ, tâm tạo tác"
Hai câu này rất cụ thể. Đó là pháp hướng tâm "Như lý tác ý". Tức là "pháp dẫn tâm vào đạo", nghĩa là khi biết tâm là ý thức dẫn đầu mọi pháp thì việc đạt được mục đích bất động tâm không còn khó khăn.
Hai câu kệ này đã xác định rõ ràng rằng chỉ có con người mới có phương tiện tối ưu như vậy. Nếu biết sử dụng, nó sẽ giúp chúng ta thoát khỏi khổ đau của kiếp làm người. Còn nếu không biết sử dụng, để nó tự dẫn dắt chúng ta, cuộc đời sẽ đen tối và khổ đau triền miên.
Nếu biết "tâm dẫn đầu các pháp" thì chúng ta sẽ không phải chịu khổ. Vì tâm dẫn đầu, tức là nó sẽ làm chủ mọi pháp. Làm chủ mọi pháp, trong mọi pháp đó, phải có pháp sanh, già, bệnh, chết. Nhưng vì sao con người không làm chủ những điều này? Con người không làm chủ được những điều này vì con người không biết cách điều khiển "ý", để nó làm chủ mọi pháp. Cho nên, hiện tại "các pháp dẫn đầu tâm", chứ không phải "tâm dẫn đầu mọi pháp".
Các pháp dẫn đầu tâm, vì thế tâm thường phải chịu khổ đau.
Hôm nay Đức Phật xác định: "Tâm dẫn đầu các pháp" chúng ta đã sáng mắt ra và hiểu rõ lời dạy này như ánh đuốc soi vào đêm tối. Lời dạy này, như đã nói ở trên, là một pháp hành rất cụ thể "dẫn tâm vào đạo, chứ đừng dẫn đạo vào tâm". Nhờ hiểu biết câu này, hàng ngày chúng ta dẫn tâm vào đạo: "tâm như đất, lìa tham, sân, si cho sạch; tham, sân, si là pháp khổ đau phải xa lìa, viễn ly". Đó là câu trạch pháp đầu tiên để thực hiện dẫn tâm vào thiện pháp và dẫn tâm diệt trừ ác pháp "Tâm dẫn đầu các pháp".
Lời chú giải này là một trong những kinh nghiệm tu hành của chúng tôi đã mang đến kết quả giải thoát một cách cụ thể rõ ràng. Chúng tôi chú giải câu kệ này để bạn hiểu rõ hơn về những lời dạy của đức Phật. Nếu lời chú giải này mang lại lợi ích thực sự cho bạn, hãy thực hành. Còn nếu không có lợi ích, hãy bỏ nó đi như một chiếc giày rách.
"Tâm dẫn đầu các pháp", khi biết nó là pháp ác, bạn có nên để tâm của mình dẫn pháp ác đó vào tâm không? Nếu bạn mất trí thì mới dùng tâm mình dẫn pháp ác vào tâm để chịu khổ. Vì người mất trí mới không tỉnh táo đủ để điều khiển tâm mình. Muốn làm sáng tỏ pháp dẫn tâm, đức Phật đã nhắc chúng ta bằng những câu kệ kế tiếp sau:
"Nếu với tâm ô nhiễm Nói lên hay hành động"
Câu kệ đầu có nghĩa là "Nếu với tâm ô nhiễm" tức là dẫn tâm, còn câu kế "Nói lên hay hành động" tức là ác pháp. Hai câu kệ này có nghĩa là "dẫn tâm vào ác pháp". Dẫn tâm vào ác pháp sẽ như thế nào? Đức Phật đã xác định:
"Khổ não sẽ theo ta Như xe theo vật kéo"
Bốn câu kệ này có nghĩa là: Nếu ai đẫn tâm vào ác pháp, sự khổ đau sẽ không bao giờ mất, nó luôn luôn như chiếc xe theo vật kéo. Tâm tư ô nhiễm, tức là tâm ác, tâm làm khổ mình, khổ người và khổ chúng sanh.
"Tâm dẫn đầu các pháp" là một phương pháp rất cụ thể, giúp cho mọi người thoát khỏi khổ đau ngay lập tức. Nó là phương pháp ngăn chặn ác pháp và diệt ác pháp cùng một lúc. Nếu ai biết áp dụng thực hành, tâm hồn sẽ thanh thản, an lạc và vô sự, không bị ảnh hưởng bởi ác pháp và cảm thọ.
Chúng tôi muốn nhắc lại toàn bộ bài kệ:
"Tâm dẫn đầu các pháp Tâm chủ, tâm tạo tác Nếu với tâm ô nhiễm Nói lên hay hành động Khổ não sẽ theo ta Như xe theo vật kéo"
Lời Xác Định Thứ Hai Lời Phật Dạy
CHÚ GIẢI:
Xin nhắc lại bài kệ trên, tâm dẫn đầu các pháp ác thì tâm khổ não, sự khổ não đó theo ta cũng giống như xe theo con vật kéo.
Nếu tâm không dẫn đầu ác pháp thì tâm không khổ. Do tâm dẫn đầu ác pháp nên tâm phải chịu khổ, sự khổ đau đó không thể tránh khỏi. Vì vậy, Đức Phật đã ví sự khổ đau này như xe theo con vật kéo.
Ngược lại, bài kệ thứ hai cũng như vậy, nhưng bài kệ thứ hai lại tâm dẫn đầu vào thiện pháp, tức là sự tư duy thiện. Sự tư duy thiện sẽ biến thành lời nói và hành động thiện, tức lời nói và hành động không gây khổ đau cho mình, người khác và chúng sanh. Vì vậy, Đức Phật đã xác định:
"Hạnh phúc sẽ theo ta Như bóng không rời hình".
Đọc hai bài kệ này, chúng ta thấy rõ rằng tâm của chúng ta có hai mặt: thiện và ác. Mặt ác sẽ mang lại khổ đau mãi mãi; mặt thiện sẽ mang lại hạnh phúc và an vui.
Hai bài kệ này chính là Đức Phật dạy chúng ta sống đúng với đạo đức nhân bản - nhân quả, không gây khổ đau cho bản thân, người khác và chúng sanh.
Để kết luận, chúng ta hãy đọc lại cả hai bài kệ trên:
"Tâm dẫn đầu các pháp Tâm chủ, tâm tạo tác Nếu với tâm ô nhiễm Nói lên hay hành động Khổ não sẽ theo ta Như xe theo vật kéo"
Với những bài kệ này, hãy để những giai điệu mãi vang trong không gian và xâm nhập vào tận đáy tâm hồn của chúng ta với trạng thái thanh thản, an lạc và hạnh phúc tuyệt vời trong môi trường sống của tất cả loài. Hãy để lòng yêu thương sự sống của chúng ta phủ trùm khắp hành tinh này như không khí.