Trong cuộc đời Đức Phật, khi sự giác ngộ đã thành tựu, Ngài đã bước sang tuổi 80. Lúc này, thân thế của Đức Phật dần yếu đi theo sự thay đổi không thường xuyên, cảm nhận được sự già yếu. Vào một ngày, Đức Phật triệu tập đệ tử A Nan đến gần và phán rằng:
- "A Nan! Đạo của ta đã hoàn thành. Như mong ước trước đây, bây giờ ta có đủ bốn đệ tử: Tỳ kheo, Tỳ kheo Ni, Ưu Bà Tắc, Ưu Bà Di. Có thể có nhiều đệ tử có thể thay thế ta trong việc truyền bá pháp, và đạo của ta đã lan rộng khắp mọi nơi. Bây giờ ta có thể rời bỏ các người và đi. Thân thể của ta, theo luật vô thường, như một chiếc cổ xe đã cũ kỹ. Ta đã mượn nó để truyền bá pháp, nhưng giờ đó xe đã mòn mỏi và pháp đã lan tỏa khắp mọi nơi. Vậy ta không còn mến tiếc gì cái thân xác này nữa. Trong vòng ba tháng tới, ta sẽ nhập Niết bàn".
Tin đồn về việc Đức Phật sắp nhập Niết bàn nhanh chóng lan truyền như một tia sét. Tất cả đệ tử của Ngài đều trở về từ xa để cùng chia tay với Người.
Trong những tháng cuối cùng của đời Ngài, Đức Phật vẫn không ngừng truyền bá pháp và đi sưu tầm. Một ngày, Ngài đi qua một khu rừng và gặp một người làm nghề đốt than tên là ông Thuần Đà. Ông đã mời Đức Phật về nhà để được phước trai. Đức Phật đồng ý và đi với ông nhà ông Thuần Đà. Khi tới nhà, ông đã dọn ra một bát cháo nấm chiên đàn, một loại nấm được biết đến như "nấm heo rừng" do nó có hương vị giống như heo rừng thích.
Sau khi nhận phước trai, Đức Phật và đệ tử tiếp tục hành trình. Đi được một đoạn đường, Ngài giao bình và giường võng cho đệ tử A Nan, treo lên cây Sa La để nghỉ ngơi. Đức Phật nằm trên giường võng hướng về phía Bắc, một chân chồng lên chân kia và mặt hướng về phía mặt trời lặn.
Nghe tin Đức Phật sắp nhập Niết bàn, đám đông đến chiêm bái rất đông đảo. Trong số đó có một ông già ngoài 80 tuổi tên là Tu Bạc Đà La, ông đã đến xin xuất gia và tham gia Sa di với Đức Phật. Đó chính là đệ tử cuối cùng trong cuộc đời của Đức Phật.
Đức Phật nói Kinh Di Giáo và những lời phú chúc
Trước khi rời khỏi, Đức Phật họp tất cả đệ tử và tín đồ lại để dặn dò lần cuối. Đức Phật đưa ra những lời phú chúc quan trọng như sau:
a) Y, bát của Đức Phật sẽ truyền cho Ma Ha Ca Diếp.
b) Các đệ tử phải tuân thủ Giới luật như một bậc thầy.
c) Ở đầu của các Kinh, phải thêm 4 chữ "Như thị ngã văn".
d) Xá lợi của Đức Phật sẽ được chia thành ba phần:
-
Một phần thuộc về Thiên cung.
-
Một phần thuộc về Long cung.
-
Một phần sẽ chia cho 8 vị Quốc vương ở Ấn Độ.
Sau những lời phú chúc này, Đức Phật đã để lại những lời cuối cùng quý giá:
- "Hãy tự thắp sáng cho chính mình. Hãy lấy Pháp của ta làm ngọn đuốc! Hãy tuân theo Pháp của ta để tự giải thoát! Đừng tìm kiếm sự giải thoát từ bên ngoài!..".
- "Hãy nhớ không để dục vọng làm bạn quên đi những lời dặn của ta. Mọi vật trên đời không có giá trị quan trọng. Chỉ có chân lý của đạo ta là trường tồn và vĩnh cửu. Hãy tiến lên để giải thoát, các người thân yêu của ta!".
Sau khi hoàn thành những dặn dò cuối cùng, Đức Phật nhập Niết bàn. Đó là vào ngày Rằm tháng Hai âm lịch.
Rừng cây Sa La bỗng phát hoa khắp nơi, trời đất trở nên u ám, cây cỏ héo úa, chim chóc im lặng không tiếng kêu. Mọi thứ như bao phủ trong sự chia ly.
Đệ tử trông nom xác Đức Phật vào tòa Kim quan, và sau 7 ngày, mang xác Đức Phật vào chùa Thiện Quang và tổ chức lễ hỏa thiêu.
Tám vị quốc vương lớn ở Ấn Độ đã tập hợp binh lên đường để tranh đoạt xá lợi. Tuy nhiên, ông Hương Tích đã đứng ra điều đình theo di chúc của Đức Phật và đã giải quyết việc phân chia xá lợi một cách công bằng.
Đức Phật đã nhập Niết bàn, nhưng gương sáng của đời Ngài vẫn rực rỡ chiếu sáng trước mắt chúng ta. Suốt cuộc đời, trong 80 năm, Đức Phật không lúc nào lãng quên mục đích cao cả nhất là giúp đỡ chúng sanh thoát khỏi khổ đau. Ngay cả khi còn ở gia đình, Ngài đã có vị trí có hứa hẹn nhất và cao nhất trong xã hội, nhưng Ngài không bao giờ mơ tưởng đến nó. Khi đã nhập đạo, Đức Phật có vị trí cao quý nhất trong Đạo, nhưng Ngài không ngừng đi lang thang trên mọi nẻo đường bụi bặm, đau khổ và gian nan, để dẫn dắt chúng sanh trên con đường hạnh phúc và tự do. Lòng thương xót của Đức Phật là vô tận và ân đức của Ngài là vô biên.
Những sự hy sinh cao cả, lòng từ bi rộng lớn, trí tuệ sáng suốt và ý chí dũng cảm của Đức Phật không chỉ là những nguồn sáng cho những người Phật tử mà còn là những nguồn sáng cho tất cả mọi người.