Mỗi bộ kinh phật được tạo ra nhằm giáo huấn con người về những điều tốt đẹp, tùy thuộc vào sự khác biệt và căn cơ của từng người. Tuy nhiên, việc sử dụng và hiểu ý nghĩa của từng bộ kinh lại mang tính đặc thù riêng và cần được phân biệt rõ.
Bộ Kinh Đại Tạng của Thượng Tọa Bộ
Đại Tạng kinh tiếng Pali của Thượng Tọa Bộ là một bộ kinh duy nhất được lưu trữ toàn vẹn. Đây là bộ kinh chứa nhiều công đức quý giá của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Bộ kinh này được sắp xếp theo thứ tự như sau:
1. Trường Bộ Kinh và Trường A-hàm Kinh
Trường Bộ Kinh là bộ kinh chứa những bài kinh dài nhất trong hệ Pali. Bộ kinh này bao gồm 34 bài, trong đó Đại Bát-niết-bàn kinh và Phạm võng kinh được xem là hai bài kinh nổi tiếng nhất. Trường A-hàm của Pháp Tạng bộ chỉ được dịch sang Hán văn và bao gồm 30 bài kinh khác nhau.
2. Trung Bộ Kinh và Trung A-hàm Kinh
Trung Bộ Kinh là bộ kinh chứa 152 bài kinh hệ Pali. Trong khi đó, Trung A-hàm của Thuyết nhất thiết hữu bộ chứa 222 bài kinh và được lưu lại trong Đại Tạng kinh Hán văn.
3. Tương Ưng Bộ Kinh
Tương Ưng Bộ Kinh là bộ kinh chứa nhiều bài kinh ngắn gọn được nhóm lại theo chủ đề, theo nhóm và người nói chuyện. Tương Ưng Bộ Kinh hệ Pali có khoảng 2800 bài kinh, trong đó Trường A-hàm của Thuyết nhất thiết hữu bộ chỉ có 1300 bài, hiện đang được lưu lại trong Đại Tạng kinh Hán văn.
4. Tăng Chi Bộ Kinh và Tăng Nhất A-hàm Kinh
Tăng Chi Bộ Kinh là bộ kinh chứa những bài kinh có cùng Pháp số. Bộ kinh Tăng Chi hệ Pali chứa hơn 2.300 bài kinh. Đại Tạng kinh chữ Hán lưu lại bộ Tăng Nhất A-hàm, được xem là thuộc bộ Đại Tạng kinh của Đại chúng bộ.
5. Tiểu Bộ Kinh và Tạp Kinh
Tiểu Bộ Kinh là bộ kinh chứa nhiều bài kinh nhỏ, nổi danh và được ưa chuộng. Các bộ kinh này bao gồm:
- Pháp Cú kinh: Bao gồm 426 câu kệ trong 26 chương về các nguyên lý căn bản đạo Phật, phổ biến trong các nước theo Thượng tọa bộ.
- Tự thuyết: Bao gồm 80 bài giảng của Đức Phật, được coi là Vô vấn tự thuyết vì lời dạy không phải do người khác hỏi.
- Tập Bộ Kinh: Là một trong những kinh điển cổ nhất, có giá trị văn chương cao.
- Trưởng Lão Tăng Kệ: Ghi lại 107 bài kệ của các vị Thượng tọa.
- Trưởng Lão Ni Kệ: Bao gồm 73 bài kệ của các vị ni Trưởng Lão.
- Bản Sinh Kinh: Ghi chép các mẩu truyện về kiếp trước của Đức Phật.
Kinh Điển Đại Thừa
Khác với trường phái Phật giáo Thượng Tọa Bộ, Đại Thừa không đại diện cho một trường phái riêng hay cộng đồng tăng lữ. Đại Thừa là một phong trào rộng rãi, bao gồm nhiều trường phái với các phương pháp diễn đạt giáo pháp của Đức Phật tập trung vào bi và trí. Các bộ kinh Phật trong Đại Thừa có thể kể đến gồm:
1. Bát-nhã-ba-la-mật-đa Kinh
Bát-nhã-ba-la-mật-đa là bộ kinh quan trọng xuất hiện vào khoảng thế kỷ I TCN. Bộ kinh này xoay quanh khái niệm Bát-nhã-ba-la-mật-đa, một tên gọi của một vị Bồ Tát. Kinh này chứa những câu tục ngữ, không chứa luận cứ triết học, để thẳng bản chất của sự có. Bát-nhã-ba-la-mật-đa nhấn mạnh rằng sự vật không có hai mặt, không tồn tại mà cũng không không tồn tại, nhưng mang dấu ấn của tính Không. Sự toàn hảo của trí huệ là nhận thức các pháp trống không, chỉ là tên gọi, không có tự ngã và đạt đến chân lý tuyệt đối.
2. Diệu Pháp Liên Hoa Kinh
Diệu Pháp Liên Hoa Kinh, hay kinh Pháp Hoa, có thể được biên tập vào thời kỳ năm 100 TCN đến 100 SCN. Trong bộ kinh này, Đức Phật chỉ ra rằng có nhiều cách để giác ngộ, nhưng chúng chỉ là phương tiện tạm thời và thực chất chỉ là một. Kinh cũng giới thiệu về Phật Đa Bảo và khái niệm Tam thân của một vị Phật. Bộ kinh này có liên quan mật thiết với tông Thiên Thai và tông Nhật Liên ở Nhật Bản.
3. Tịnh Độ Kinh
Tịnh Độ Kinh bao gồm ba bộ kinh chính là Vô Lượng Thọ kinh, Quán Vô Lượng Thọ kinh và A-di-đà kinh. Ba bộ kinh này miêu tả nguồn gốc và bản chất của Tây phương Tịnh Độ, nơi ở của Phật A-di-đà. Những bộ kinh này còn liệt kê 48 lời nguyện của Pháp Tạng khi còn là một vị Bồ Tát. Chúng dạy rằng chúng sinh chỉ cần niệm tên và ngợi ca công đức của Phật A-di-đà là đã có thể tái sinh vào cõi Cực Lạc.
4. Duy-ma-cật sở thuyết kinh
Duy-ma-cật sở thuyết kinh là bộ kinh độc lập được biên tập vào đầu thế kỷ II SCN. Bộ kinh này tập trung vào sư pháp của hàng cư sĩ và giống với Bát-nhã-ba-la-mật-đa về mặt giáo lý. Tuy nhiên, bộ kinh này còn đề cập đến các Tịnh Độ của chư Phật và ảnh hưởng lớn đến Tịnh Độ tông sau này. Nó được phổ biến rộng rãi tại các nước theo Đại Thừa Phật giáo như Trung Quốc, Nhật Bản và Việt Nam.
5. Tam-ma-địa kinh
Tam-ma-địa kinh là nhóm bộ kinh cổ nhất trong Đại Thừa. Chúng tập trung vào việc đạt được các cấp Tam-ma-địa trong thiền định. Các bộ kinh thuộc nhóm này bao gồm Bát-chu-tam-muội kinh và Thủ-lăng-nghiêm-tam-muội kinh.
Kim Cương Thừa Kinh
Kim Cương Thừa Kinh là bộ kinh Phật được sử dụng cho các tăng lữ thuộc trường phái Kim Cương Thừa. Trường phái này bắt nguồn từ Đại Thừa và được truyền qua Tây Tạng, Trung Quốc, Nhật Bản, Mông Cổ và Nga. Kim Cương Thừa có những phương pháp tu học huyền bí và sử dụng Chân ngôn một cách mạnh mẽ nhất tại Tây Tạng. Các bộ kinh Phật trong trường phái này bao gồm:
1. Tác Đát-đặc-la
Bộ kinh này chiếm phần lớn kinh văn Đát-đặc-la, nhưng không quan trọng như các nhóm khác. Bộ kinh này tập trung vào phép tu luyện thông qua các hành động và nghi thức thờ cúng một vị Phật hay Bồ Tát. Một số bộ kinh tiêu biểu trong nhóm này là Đại vân kinh và Văn-thù-sư-lợi căn bản nghi quỹ.
2. Hành Đát-đặc-la
Nhóm kinh Hành Đát-đặc-la có ít kinh hơn, tập trung vào việc tôn xưng đức Phật Đại Nhật. Một bộ kinh tiêu biểu của nhóm này là Đại Tỳ-lô-giá-na thành Phật thần biến gia trì kinh, một trong những kinh trung tâm của tông Chân ngôn.
3. Du-già-đát-đặc-la
Nhóm kinh Du-già-đát-đặc-la tập trung vào việc tu học đối với Phật Đại Nhật. Đây là nhóm kinh bao gồm Nhất thiết Như Lai chân thật nhiếp đát-đặc-la và Nhất thiết nghiệp chướng thanh tịnh đát-đặc-la.
4. Vô Thượng Du-già-đát-đặc-la
Nhóm kinh Vô Thượng Du-già-đát-đặc-la tập trung vào sự chuyển hóa tâm thức và ít quan tâm đến các nghi lễ bên ngoài. Các bộ kinh này cũng được phân thành Thân phụ đát-đặc-la và Thân mẫu đát-đặc-la.
Trên đây là một số bộ kinh Phật quan trọng và ý nghĩa của từng bộ. Hy vọng những thông tin này sẽ giúp bạn hiểu thêm về công đức và giáo huấn của Đức Phật.