Trong cuộc sống, chúng ta luôn sống trong đạo. Mọi người cùng đi từ đời vào đạo, tìm đến đạo để hiểu đời, tu tập để giúp đời. Trong mối quan hệ gần gũi này, người theo đạo và người xuất gia tu đạo luôn có một mối quan hệ thân thiết. Tuy nhiên, cách xưng hô giữa các mối quan hệ xã hội này cũng đặt ra một số vấn đề cần giải đáp, để tránh những cách xưng hô không phù hợp, gây khó khăn và xúc phạm không đáng có trong giao tiếp.

Trong đạo Phật, cách xưng hô có thể được chia thành hai trường hợp: xưng hô giữa phật tử xuất gia và phật tử xuất gia; và xưng hô giữa phật tử xuất gia và phật tử tại gia. Trước hết, chúng ta cùng tìm hiểu một số vấn đề liên quan đến danh xưng trong đạo Phật, đó là cách tính tuổi và các phẩm trật trong đạo Phật.

Trong đạo Phật, có hai loại tuổi được đề cập đến: tuổi đời và tuổi đạo. Tuổi đời là tuổi tính theo đời sống, từ năm sinh ra. Tuổi đạo là tuổi tính từ ngày xuất gia tu đạo. Tuy nhiên, để tính tuổi đạo chính xác, tuổi đạo phải được tính từ năm thụ cụ túc giới (giới tỳ kheo và tỳ kheo ni) đồng thời phải tu học hàng năm và đạt tiêu chuẩn, mỗi năm để được tính một tuổi hạ. Tuổi đạo còn được gọi là tuổi hạ.

Người dưới 20 tuổi phát tâm xuất gia, gửi vào chùa hoặc được gia đình gửi gắm, thường được gọi là chú tiểu. Họ là những người mới nhập đạo. Tuỳ theo số tuổi, họ được giao việc làm trong chùa và học tập kinh kệ, nghi lễ. Sau đó, khi đạt ít nhất 20 tuổi và chứng minh khả năng tu học, đủ điều kiện về tu tập, họ được thụ giới cụ túc, tức là 250 giới tỳ kheo (nam) hoặc 348 giới tỳ kheo ni (nữ). Họ được gọi là Đại đức (nam) hoặc Sư cô (nữ). Trên giấy tờ, họ được ghi là Tỳ kheo (nam) hoặc Tỳ kheo Ni (nữ) trước pháp danh của họ.

Giới cụ túc (Tỳ kheo hoặc Tỳ kheo ni) là giới đầy đủ và cao nhất trong đạo Phật. Để thụ Bồ tát giới (tại gia hoặc xuất gia), mỗi người phải có phát tâm riêng theo giáo phái Bắc tông Phật giáo (giáo phái Nam tông không có giới này). Trong sinh hoạt Phật giáo, cần thiết lập tôn ti trật tự (cấp bậc) có danh xưng theo Hiến chương của Giáo hội Phật giáo Việt Nam như sau: khi 20 tuổi, người xuất gia thụ giới tỳ kheo được gọi là Đại đức; khi 45 tuổi, sau 25 tuổi tu tập, được gọi là Thượng tọa; khi 60 tuổi, sau 40 tuổi tu tập, được gọi là Hòa thượng. Đối với nữ (ni bộ): khi 20 tuổi, nữ xuất gia thụ giới tỳ kheo ni được gọi là Sư cô; khi 45 tuổi, sau 25 tuổi tu tập, được gọi là Ni sư; khi 60 tuổi, sau 40 tuổi tu tập, được gọi là Ni trưởng.

Đây là danh xưng chính thức dựa trên tuổi đời và tuổi đạo. Danh xưng này được sử dụng trong việc điều hành Phật sự, trong hệ thống tổ chức của Giáo hội. Tuy nhiên, việc xưng hô không được tự phong, tự thăng cấp mà phải được xét duyệt và chấp thuận bởi một hội đồng giáo phẩm có thẩm quyền, và được cấp giáo chỉ tấn phong. Việc này thường diễn ra trong các đại lễ hoặc đại hội Phật giáo, trong giới đàn hoặc trong mùa an cư kết hạ hàng năm.

Đối với các bậc Hòa thượng trẻ tuổi, mang trọng trách điều hành các cơ sở Giáo hội Phật giáo trung ương và địa phương, hay các Đại tùng lâm, Phật học viện, Tu viện, thường được tôn xưng là Đại lão Hòa thượng hoặc Trưởng lão Hòa thượng. Điều này thường không áp dụng đối với các ni bộ. Các ni bộ thường được cung thỉnh vào các hội đồng Trưởng lão hoặc Hội đồng Chứng minh tối cao của các cấp Giáo hội. Tuy nhiên, khi ký các công văn chính thức, chư tôn đức đôi khi vẫn xưng đơn giản là Tỳ kheo hoặc Sa môn để biểu hiện sự khiêm cung theo tinh thần Phật giáo.