Hầu đồng - một nghi lễ tâm linh đặc trưng của dân tộc
Hầu đồng, xuất phát từ tín ngưỡng tâm linh của dân gian Việt Nam, là nghi lễ thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ, Đức Thánh Trần... Tuy nhiên, không nhiều người hiểu rõ về nghi lễ này. Hầu đồng kết hợp giữa hát chầu văn và những điệu múa đặc sắc, mang nét tâm linh kết nối giữa con người và thánh thần. Đây là nghi thức giao tiếp với các vị thần linh thông qua cậu đồng, cô đồng bằng việc nhập hồn vào xác để lên đồng, trấn yểm, trừ tà, chữa lành tật bệnh và ban phước, ban lộc cho những người xem lễ. Hầu đồng được chủ trì bởi Thanh Đồng, là nam giới sẽ gọi "cậu đồng", nữ giới gọi "cô đồng" hoặc "bà đồng".
Nguồn gốc và lịch sử của hầu đồng
Nghi lễ hầu đồng xuất hiện từ đầu thế kỉ XVI và phát triển mạnh từ thế kỷ XVII. Đặc biệt, ở Nam Định, nghi lễ này được tổ chức phổ biến hơn ở các vùng lân cận như Thái Bình, Hà Nam và nhiều vùng khác trên cả nước. Giai đoạn cuối triều Nhà Nguyễn là thời kỳ phát triển rực rỡ của nghi lễ hầu đồng, sau đó nghi lễ này đã trải qua thời kỳ mai một. Tuy nhiên, từ những năm đầu 2000 đến nay, hầu đồng đã phục hồi và phát triển trở lại nhờ sự khuyến khích của Đảng và Nhà nước. Năm 2016, nghi lễ hầu đồng được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, đó là di sản thứ 11 của Việt Nam.
Hầu đồng và 36 giá
Trong hầu đồng, có một khái niệm quan trọng là "36 giá", đại diện cho 36 vị thần trong đạo Mẫu. Có 4 nhóm chính trong 36 giá:
Tam toà thánh mẫu
Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên, Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Mẫu Đệ Tam Thoải Cung là ba vị Thánh tối cao nhất trong đạo Mẫu. Khi hầu đồng, phải thỉnh ba vị trước rồi mới đến những vị khác. Trong khi thỉnh, phải đội khăn phủ điện.
Chư vị Trần Triều
Trong Chư vị Trần Triều, có Đức Thánh Ông Trần Triều, Hưng Đạo Đại Vương và Đệ Nhất, Đệ Nhị Vương Cô. Họ có công trừ ma quỷ và dịch bệnh, và đứng đầu trong nghi lễ hầu đồng.
Tam vị Chúa Mường
Tam vị Chúa Mường bao gồm Chúa Đệ Nhất Thượng Thiên, Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ và Chúa Đệ Tam Lâm Thao. Họ có công giúp nhà vua an dân, trị quốc, đại diện cho người dân trong cai quản sông ngòi, và thường được hầu đồng để cầu may mắn trong thi cử.
Ngũ vị Tôn Ông
Ngũ vị Tôn Ông là những vị quan lớn nhất trong Tứ Phủ. Bao gồm Quan Đệ Nhất, Quan Đệ Nhị, Quan Đệ Tam, Quan Đệ Tứ và Quan Đệ Ngũ. Họ đảm nhận vai trò quản lý triều đình trong nghi lễ hầu đồng.
Tứ Phủ Chầu Bà
Tứ Phủ Chầu Bà gồm các nữ nhân tài đức, có công với nhân dân và đất nước. Với vai trò cai quản phần sông núi và các sự việc của nhân gian, các vị Chầu Bà gồm có Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên, Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Chầu Đệ Tam Thoải Cung và nhiều vị khác.
Tứ Phủ Ông Hoàng
Tứ Phủ Ông Hoàng được tôn thờ vì đã có công giúp dân giúp nước. Trong Tứ Phủ Ông Hoàng, có Ông Hoàng Cả, Ông Hoàng Đôi, Ông Hoàng Bơ, Ông Hoàng Bơ Bắc Quốc, Ông Hoàng Bảy Bảo Hà và Ông Hoàng Mười Nghệ An.
Tứ Phủ Tiên Cô
Tứ Phủ Tiên Cô là những tiên nàng theo hầu bên cạnh Thánh Mẫu, Chúa Mường và Chầu Bà. Gồm có Cô Nhất Thượng Thiên, Cô Đôi Thượng Ngàn, Cô Bơ Hàn Sơn, Cô Tư Ỷ La, Cô Năm Suối Lân, Cô Sáu Sơn Trang, Cô Bảy Kim Giao, Cô Tám Đồi Chè, Cô Chín Sòng Sơn, Cô Mười Mỏ Ba, Cô Bé Thượng Ngàn và Cô Bé Thoải Phủ.
Tứ Phủ Thánh Cậu
Tứ Phủ Thánh Cậu là những vị cậu thường chết trẻ, có tính cách tinh nghịch và luôn phù hộ cho các gia đình trong nghiệp buôn bán hay học hành thi cử.
Ai có thể hầu đồng?
Những người hầu đồng thường là những người có "căn đồng". Họ là những người thường có ảo giác, hay nằm mơ và luôn cảm giác có thánh thần ở bên cạnh giúp đỡ, chỉ bảo mình. Khi hầu đồng, họ tìm lại sức khỏe, công việc thuận lợi. Những người có căn quả mới có thể hầu đồng.
Ý nghĩa của hầu đồng trong văn hoá tín ngưỡng
Hầu đồng mang niềm tin tốt đẹp đến với người tham dự nghi lễ. Đối với người hầu đồng, hầu đồng là sự nhập hồn của các vị thánh có công lớn, cảm nhận được sự thăng hoa của giới thần tiên. Đối với người xem, hầu đồng mang đến hy vọng về sức khoẻ, tài lộc và may mắn. Ngoài ra, hầu đồng còn tác động tích cực về mặt xã hội, khơi gợi truyền thống uống nước nhớ nguồn, quan tâm và giữ gìn văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc, và kết nối giữa thực tại và hư ảo.
Các nghi lễ trong buổi hầu đồng
Hầu đồng thường được tổ chức vào các ngày Hội Đền Thánh hoặc các dịp lễ Tết. Thời gian diễn ra nghi lễ thường mất 1 buổi sáng, tuỳ vào số lượng người hầu. Lễ Hầu đồng thường được tổ chức ở các đền, miếu, nơi thờ tự các vị thánh. Trong buổi lễ, cần chuẩn bị các trang phục, dàn nhạc, người làm lễ, lễ vật và các trình tự nghi lễ như thay lễ phục, dâng hương hành lễ, lễ thánh giáng, múa đồng, ban lộc và nghe cung văn hầu, và thánh thăng.
Đây là những điều cơ bản về nghi lễ hầu đồng - nét văn hoá tâm linh đặc sắc của Việt Nam.
